Papur polisi

Cynllun Gweithredu Pŵer Glân 2030: Oes newydd o drydan glân - atodiad technegol

Diweddarwyd 15 Ebrill 2025

Cyflwyniad

Mae’r atodiad hwn yn rhoi trosolwg o’r dull methodolegol a ddefnyddiwyd ar gyfer dadansoddi yng Nghynllun Gweithredu Pŵer Glân 2030.

Mae hyn yn cynnwys ein dull o asesu camau gweithredu (ein ‘asesiad opsiynau’), rhagor o fanylion am fodelu’r system ac effeithiau buddsoddi yn y Cynllun Gweithredu a rhagor o gefndir i’r diffiniad o Bŵer Glân 2030.

Asesiad opsiynau

Nod ein hasesiad opsiynau oedd cefnogi datblygiad polisi i ddarparu fframwaith strwythuredig ar gyfer ystyried pa mor bell y gallai gwahanol gamau gweithredu gyfrannu at gyflawni ein Cenhadaeth 2030. O ystyried cwmpas eang y Cynllun Gweithredu, roedd yr asesiad yn canolbwyntio ar fesurau y disgwylir iddynt gael y goblygiadau mwyaf sylweddol ar gyfer y system drydan yn y dyfodol ac sy’n cydymffurfio â safonau’r Llyfr Gwyrdd.

Mae Tabl 1 yn nodi’r pedwar maen prawf a ddefnyddiwyd i strwythuro’r asesiad. Er bod y meini prawf hyn yn canolbwyntio’n bennaf ar effeithiau cyn 2030, rhoddwyd sylw dyledus hefyd i effeithiau posibl camau gweithredu ar ôl 2030.

Tabl 1: Meini prawf asesu

Maen Prawf	Diffiniad
Datgarboneiddio	Dylai camau gweithredu gyflymu datgarboneiddio’r sector pŵer drwy gefnogi defnyddio asedau carbon isel (ysbeidiol, cadarn a hyblyg) ar raddfa, naill ai’n uniongyrchol neu’n anuniongyrchol, cyn 2030. Dylai asedau gael effaith gadarnhaol ar allyriadau carbon a rhoi’r cymorth, y seilwaith a’r sicrwydd rheoleiddio angenrheidiol i fuddsoddwyr a diwydiant.
Gwerth am arian	Dylai manteision cam gweithred fod yn fwy na’i chostau. Dylai camau gweithredu naill ai leihau neu osgoi cynyddu costau’r system o leiaf, yn enwedig costau defnyddwyr. Dylai camau gweithredu hefyd geisio sbarduno twf economaidd lle bo hynny’n bosibl.
Y gallu i gyflawni	Dylai camau gweithredu fod yn gyraeddadwy o fewn amserlenni fel eu bod yn gallu cyfrannu’n ystyrlon at gyflawni yn 2030. Dylai camau gweithredu achosi cyn lleied â phosibl o darfu yn ystod y cam gweithredu (h.y. osgoi creu ansicrwydd i gyfranogwyr yn y farchnad/cyfnodau pontio hir).
Diogelwch y cyflenwad	Dylai camau gweithredu gyfrannu’n gadarnhaol neu (o leiaf) osgoi creu unrhyw risgiau i ddiogelwch y cyflenwad a naill ai leihau ein dibyniaeth ar farchnadoedd ynni rhyngwladol drwy fewnforio amrywiaeth eang o ffynonellau ynni.

Roedd yr asesiad yn cynnwys dau brif gam: cam rhestr hir a cham rhestr fer. Yn y cam rhestr hir, aseswyd y camau gweithredu ar sail llwyddo/methu yn erbyn y meini prawf yn Nhabl 1. Roedd swyddogion polisi a dadansoddi DESNZ wedi nodi’r rhesymeg dros ymyrryd ar gyfer pob cam gweithredu ac wedi cynnal cyfrif stoc ysgafn o’r dystiolaeth sydd ar gael yn erbyn pob maen prawf. Mewn rhai meysydd, lle’r oedd datblygu polisi’n digwydd yn gyflym, cynhaliodd swyddogion gam rhestr hir wedi’i dalfyrru. Roedd asesu ‘methu’ yn erbyn unrhyw faen prawf yn ddigon i ddiystyru cam gweithredu.

Cafodd y camau gweithredu a oedd yn weddill eu symud ymlaen i’r cam rhestr fer ac fe’u haseswyd ar raddfa 1-5 yn erbyn y meini prawf (a nodir yn Nhabl 2). Roedd yr asesiad hwn yn adeiladu ar y dyfarniadau pasio/methu cychwynnol a wnaed ar y cam rhestr hir ac roedd yn cynnwys swyddogion polisi a dadansoddi ar draws y llywodraeth a oedd yn asesu camau gweithredu ar sail unigol i ddechrau cyn cytuno ar sgôr consensws ar gyfer pob cam gweithredu yn erbyn pob maen prawf.

Yn y pen draw, roedd y cam rhestr fer yn darparu asesiad cymharol o sut roedd camau gweithredu posibl yn perfformio yn erbyn y meini prawf. Roedd sgôr o ‘1’ yn erbyn unrhyw faen prawf yn ddigon i ddiystyru cam gweithredu posibl.

Tabl 2: Graddfa asesu ar gyfer llunio rhestr fer

Sgôr	Diffiniad
1	Nid yw’r cam gweithredu yn bodloni’r maen prawf penodedig. Mae risgiau sylweddol neu effeithiau niweidiol posibl.
2	Nid yw’r cam gweithredu yn bodloni’r maen prawf penodedig yn ei gyfanrwydd. Efallai y bydd rhai risgiau posibl.
3	Efallai bod y cam gweithredu yn bodloni’r maen prawf penodedig. Os oes risgiau’n bodoli, nid ydynt yn sylweddol.
4	Mae’r cam gweithredu yn debygol o fodloni’r maen prawf penodedig.
5	Ceir lefel uchel o hyder bod y cam gweithredu yn bodloni’r maen prawf penodol.

Cynhaliwyd y broses asesu opsiynau ar gyfer pob maes polisi a gynhwyswyd yn y Cynllun Gweithredu (cynllunio, rhwydweithiau, cadwyni cyflenwi a’r gweithlu, hyblygrwydd tymor byr a thymor hir, ynni adnewyddadwy, a marchnadoedd). Roedd pob un o’r meysydd hyn yn defnyddio’r meini prawf a’r dulliau sgorio a nodir uchod.

Modelu’r system

Rydym wedi modelu llwybr sector pŵer credadwy i gyrraedd Pŵer Glân yn 2030 gan ddefnyddio ‘Model Danfon Deinamig’ (DDM^{[footnote 1]}) DESNZ. Mae’r senario hwn yn bwydo i mewn i’r ‘Amrediad Capasiti Pŵer Glân’ yn Nhabl 1 ‘Pŵer Glân 2030: Cynllun Gweithredu’.

Mae’r DDM yn efelychu gweithrediad y farchnad cynhyrchu trydan a phenderfyniadau buddsoddi cyfranogwyr yn y farchnad mewn ymateb i broffil galw penodol, polisïau’r sector pŵer, ac amodau eraill y farchnad. Mae’n fodel sy’n gwneud y mwyaf o elw ac mae’n rhagamcanu capasiti cynhyrchu cyfan, y gorsafoedd a adeiladwyd, ac economeg eu gweithrediadau. Gall rhedeg model fel arfer ragamcanu 25 mlynedd i’r dyfodol mewn segmentau galw bob hanner awr. Am bob hanner awr mae’n pennu pa orsafoedd fydd yn cynhyrchu, faint o allyriadau nwyon tŷ gwydr y byddant yn eu cynhyrchu, y pris trydan cyfanwerthol, a metrigau econometrig eraill.

Effeithiau Buddsoddiad

Rydym yn amcangyfrif y gallai Pŵer Glân 2030 ofyn am oddeutu £40 biliwn o fuddsoddiad ar gyfartaledd y flwyddyn rhwng 2025-2030. Mae hyn yn cynnwys tua £30 biliwn o fuddsoddiad mewn asedau cynhyrchu bob blwyddyn, wedi’i amcangyfrif gan DESNZ, a thua £10 biliwn o fuddsoddiad mewn asedau rhwydwaith trawsyrru trydan y flwyddyn, wedi’i amcangyfrif gan NESO^{[footnote 2]}. Mae’r amcangyfrifon hyn ym mhrisiau 2024, heb eu disgowntio, ac wedi’u talgrynnu i’r 10 biliwn agosaf. Mae’r ffigurau’n cynnwys mewnforion lle prynir mewnbynnau o dramor.

Amcangyfrifwyd buddsoddiad mewn asedau cynhyrchu ar sail senario dangosol mewnol o bŵer glân. Mae hyn yn cynnwys gwariant cyfalaf (CAPEX) – cyn-datblygu, costau adeiladu a chostau seilwaith – ond nid yw’n cynnwys costau cyllido a gweithredu (OPEX). Mae’r amcangyfrif hwn yn seiliedig ar un senario posibl ar gyfer Pŵer Glân 2030, a gall fod yn wahanol ar draws senarios. Fodd bynnag, mae NESO hefyd yn amcangyfrif tua £30 biliwn o fuddsoddiad mewn asedau cynhyrchu ar gyfartaledd y flwyddyn rhwng 2025-2030^{[footnote 3]}, yn seiliedig ar senarios ‘Further Flex and Renewables’ a ‘New Dispatch’ NESO a nodir yn Nhabl 1 Cynllun Gweithredu Pŵer Glân 2030. Mae hyn yn awgrymu y gallai buddsoddiad fod yn weddol debyg ar draws senarios.

Nid ydym wedi datblygu ein hamcangyfrif ein hunain o fuddsoddiad mewn asedau rhwydwaith trawsyrru. Fodd bynnag, mae NESO yn amcangyfrif y gallai’r rhwydwaith trawsyrru ofyn am oddeutu £10 biliwn o fuddsoddiad ar gyfartaledd bob blwyddyn rhwng 2025-2030 o dan eu senarios ‘Further Flex and Renewables’ a ‘New Dispatch’^{[footnote 4]}. O ystyried y tebygrwydd rhwng senarios NESO a DESNZ, ychwanegwyd amcangyfrif o fuddsoddiad rhwydwaith NESO at ein hamcan o fuddsoddiad mewn asedau cynhyrchu i gyrraedd cyfanswm o tua £40 biliwn ar gyfartaledd y flwyddyn rhwng 2025-2030. Nid ydym yn disgwyl i’r buddsoddiad mewn rhwydwaith dosbarthu fod ar yr un raddfa cyn 2030.

Diffiniad o Bŵer Glân 2030

Mae gosod targed o ffynonellau glân yn cynhyrchu o leiaf 95% o’r ynni sy’n cael ei gynhyrchu ym Mhrydain Fawr yn golygu ein bod, erbyn 2030, yn disgwyl i 5% o’r ynni sy’n cael ei gynhyrchu ddod o nwy di-dor. Mae cynhyrchiant ynni o wastraff (EfW) a gwres a phŵer cyfunedig (CHP) (ac eithrio cynhyrchwyr pŵer mawr (MPP) CHP) yn atebion yn bennaf ar gyfer rheoli gwastraff a defnydd diwydiannol ac felly nid ydynt yn ffitio’n daclus i gategorïau penodol oherwydd sut maent yn gweithredu.

Mae cynhyrchu nwy di-dor yn garbon uchel yn ei hanfod, ond pan gaiff ei baru â thechnoleg CHP, dyma’r ffordd fwyaf effeithlon o ddiwallu anghenion diwydiannol, masnachol neu sector cyhoeddus mewn rhai achosion. Mae tystiolaeth ynghylch i ba raddau y gall nwy CHP ostwng allyriadau yn gymharol â’r grid trydan ac yn rhywbeth sy’n cael ei adolygu, a allai effeithio ar sut rydym yn diffinio rhai elfennau o gynhyrchiant CHP nwy ar gyfer y targed CP, sef Gwres a Phŵer Cyfun Biomas. Rydym yn tynnu cynhyrchiant CHP nwy (ac eithrio MPPs CHP nwy) o’n cyfrifiad o’r tri metrig gan nad datrysiadau yn y sector pŵer yn bennaf yw’r rhain ac mae’r allyriadau’n cael eu cynnwys yng nghyfran ymdrech y diwydiant o dan gyllidebau carbon. Bydd CHP gan gynhyrchwyr pŵer mawr yn cael ei gynnwys yn y diffiniad o bŵer glân, gan fod y rhain eisoes wedi’u cynnwys yn elfen nwy di-dor ein dadansoddiad.

Mae Ynni o Wastraff (EfW) yn ateb rheoli gwastraff yn bennaf ac ni fydd yn cael ei gynnwys yn ein diffiniad o’r sector pŵer at ddibenion Pŵer Glân 2030. Gan fod EfW yn sgil-gynnyrch y broses rheoli gwastraff, rydym yn eithrio pob math o EfW, gan gynnwys EfW Gwres a Phŵer Cyfun (CHP) ac EfW gyda Dal, Defnyddio a Storio Carbon (CCUS) o’n cyfrifiadau Pŵer Glân.

Mae EfW yn trin gwastraff gweddilliol yn ddiogel, h.y. y rheini na ellir eu hatal, eu paratoi i’w hailddefnyddio neu eu hailgylchu, ac a fyddai fel arall yn mynd i safleoedd tirlenwi neu’n cael eu llosgi heb adfer ynni. Mae gan EfW rôl bwysig o ran lleihau allyriadau o’r system rheoli gwastraff, yn unol â’r Hierarchaeth Gwastraff, drwy ddargyfeirio gwastraff gweddilliol o safleoedd tirlenwi. Nid dull o gynhyrchu ynni ydyw’n bennaf. Yn hytrach, mae trydan yn sgil-gynnyrch i gynyddu gwerth y swyddogaeth glanweithdra angenrheidiol. Rhagwelir y bydd y trydan hwn yn cyfrif am ~3% o gyfanswm cynhyrchiant yn 2030^{[footnote 5]}.

Mae cyfran sylweddol o’r gwastraff gweddilliol sy’n cael ei losgi yn seiliedig ar ffosil, yn enwedig plastigau. Mae’r deunyddiau hyn sy’n seiliedig ar ffosil yn cynhyrchu allyriadau CO2 sylweddol pan fyddant yn cael eu llosgi. Nid ydym yn trin EfW fel carbon isel oherwydd yr allyriadau CO2 sylweddol hyn.

Rydym yn ystyried EfW yn ddull ‘rhaid ei redeg’ o gynhyrchu trydan, oherwydd ei fod yn angenrheidiol ar hyn o bryd fel ateb rheoli gwastraff. Rydym yn diffinio’r cwmpas ar gyfer pŵer glân gan eithrio’r cynhyrchiant hwn y mae’n rhaid ei redeg, er mwyn canolbwyntio ar leihau’r ddibyniaeth ar gynhyrchiant pŵer arall seiliedig ar ffosil, heb ymyrryd â’r system rheoli gwastraff.

Mae cyfleusterau EfW yn chwarae rhan bwysig o ran dinistrio Llygryddion Organig Parhaus (POPs) sy’n bresennol mewn gwastraff trefol a gwastraff arall ac mae eu rôl yn debygol o gynyddu dros amser. Er bod Llygryddion Organig Parhaus yn gallu bod yn bresennol mewn gwastraff trefol cymysg, mae rhai llosgyddion gwastraff hefyd yn derbyn ffrydiau gwastraff Llygryddion Organig Parhaus ar wahân, fel seddi domestig wedi’u gorchuddio gwastraff (WUDS) a phlastig o gyfarpar trydanol ac electronig gwastraff (WEEE). Fodd bynnag, mae sgil-gynhyrchion gwastraff sy’n cynnwys Llygryddion Organig Parhaus yn debygol o gynyddu wrth i gynhyrchwyr a rheoleiddwyr gwastraff nodi mwy o wastraff sy’n cynnwys Llygryddion Organig Parhaus.

Er bod trin gwastraff gweddilliol mewn gweithfeydd EfW yn arwain at ganlyniadau amgylcheddol cyffredinol gwell, o’i gymharu â gwastraff tirlenwi, rydym yn dal i gydnabod y bydd llosgi gwastraff yn cyfrif am gyfran gynyddol o allyriadau gweddilliol y sector pŵer erbyn 2030 wrth i ni fynd ati i ddatgarboneiddio’r sector pŵer.

Dros amser, bydd angen lleihau allyriadau o EfW. Mae’r Llywodraeth wedi nodi ateb tymor hwy i fynd i’r afael â’r allyriadau hyn drwy ysgogiadau polisi fel ehangu cwmpas ETS y DU i gynnwys yr allyriadau carbon ffosil o losgi gwastraff ac EfW, yn ogystal â chefnogi prosiectau CCUS EfW drwy’r Model Busnes Dal Carbon Diwydiannol Gwastraff.

Ar ben hynny, rydym yn cydnabod pan fydd EfW yn cael ei baru â thechnoleg Gwres a Phŵer Cyfunedig (CHP), mae hyn yn darparu ffordd effeithlon o gynhyrchu gofynion ynni ar y safle, mewn amrywiaeth o leoliadau diwydiannol, masnachol neu sector cyhoeddus. CHP yw’r broses o gynhyrchu gwres a phŵer ar yr un pryd o’r un ffynhonnell danwydd. Drwy gynhyrchu gwres a phŵer ar y cyd o’r un tanwydd, gall CHP sicrhau arbedion tanwydd o hyd at 30% o’i gymharu â chynhyrchu gwres ar wahân o foeler a thrydan o orsaf bŵer drwy’r grid cenedlaethol^{[footnote 6]}. Mae’r cynnydd hwn mewn effeithlonrwydd yn arwain at lai o allyriadau.

Rydym hefyd yn cymryd camau i sicrhau bod llai o wastraff gweddilliol yn cael ei gynhyrchu yn y lle cyntaf, a fydd yn lleihau ein dibyniaeth ar EfW. Mae yna darged statudol sy’n ceisio sicrhau nad fydd cyfanswm y gwastraff gweddilliol (ac eithrio gwastraff mwynau mawr) yn fwy na 287 kg y pen ar yn 2042^{[footnote 7]}. Mae hyn tua’r un faint â gostyngiad o 50% o lefelau 2019. Mae’r llywodraeth wedi ymrwymo i gyflawni ein diwygiadau i becynnu a newid i economi gylchol, a fydd yn cefnogi twf economaidd, yn darparu swyddi gwyrdd, yn hyrwyddo defnydd effeithlon a chynhyrchiol o adnoddau, yn lleihau effeithiau amgylcheddol negyddol, ac yn ein helpu i gyflymu at Sero Net.

1. Adran Ynni a Newid Hinsawdd (DECC) (2012), ‘Dynamic Dispatch Model (DDM) - May 2012’ (gwelwyd yn Rhagfyr 2024). ↩

2. National Energy System Operator (NESO) (2024), ‘Clean Power 2030’ (gwelwyd yn Rhagfyr 2024), £60 billiwn dros 6 blynedd rhwng 2025-2030. ↩

3. NESO (2024), ‘Clean Power 2030’ (gwelwyd yn Rhagfyr 2024), Ffigur 19: Costau cyfartalog y system fuddsoddi flynyddol mewn llwybrau pŵer glân 2025-2030. ↩

4. NESO (2024), ‘Clean Power 2030’, Ffigur 19: Costau cyfartalog y system fuddsoddi flynyddol mewn llwybrau pŵer glân 2025-2030. ↩

5. DESNZ (2024), Amcangyfrifwyd gan ddefnyddio modelu mewnol DESNZ ↩

6. Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol (BEIS) (2020), ‘Combined heat and power‘ (gwelwyd yn Rhagfyr 2024). ↩

7. Defra (2023), ‘The Environmental Targets (Residual Waste) (England) Regulations 2023’ (gwelwyd y Rhagfyr 2024). ↩