Canllawiau

Canllaw i cofrestru a gweithredu gwasanaethau bws lleol yn Lloegr a Chymru

Trosolwg o'r proses ar gyfer cofrestru a gweithredu gwasanaethau bws lleol yn Lloegr a Chymru

• Gan: Traffic Commissioners for Great Britain
• Cyhoeddwyd: 27 February 2024

Nodwch fod y canllaw hwn yn bennaf ar gyfer gwasanaethau bysiau lleol sydd wedi cofrestru gyda chomisiynydd traffig. Mae newidiadau mewn deddfwriaeth wedi arwain at gynnydd yn nifer y cyrff sy’n gyfrifol am gofrestru gwasanaethau bysiau lleol. Fodd bynnag, bydd llawer o’r canllaw hwn yn berthnasol i’r ardaloedd hynny sydd ag awdurdodau cofrestru gwahanol.

Bydd gwasanaethau sy’n gweithredu mewn ardal tiroedd breiniol neu mewn rhai ardaloedd a gwmpesir gan gynlluniau partneriaeth uwch yn destun gweithdrefnau gwahanol. Ceir rhagor o wybodaeth am y mathau gwahanol hyn o gynlluniau yn y canllaw hwn.

Cyflwyniad

Bwriad y canllawiau hyn yw helpu gweithredwyr gwasanaethau bysiau lleol i ddeall y gofynion ar gyfer cofrestru gwasanaeth bws lleol. Bydd yn rhoi cyngor ar sut i gofrestru gwasanaethau gyda chomisiynydd traffig ac yn disgrifio sut mae’r system cofrestru gwasanaethau bysiau lleol yn gweithio yn Lloegr a Chymru.

Dim ond ar gyfer gwasanaethau a weithredir yn Lloegr a Chymru y mae’r canllawiau hyn. Mae’r gyfraith ar gyfer gweithredu gwasanaethau bws yn yr Alban ychydig yn wahanol ac mae gwasanaethau sy’n cychwyn yn yr Alban wedi’u cofrestru gyda Chomisiynydd Traffig yr Alban. Mae cyfeiriadau at yr Alban yn y canllaw hwn yn ymwneud yn bennaf â’r gwasanaethau hynny sy’n gweithredu dros y ffin â Lloegr a’r Alban. Mae canllawiau ar weithredu a chofrestru gwasanaethau bysiau lleol yn yr Alban ar gael yn: Local Bus Service Registration in Scotland Guide for Operators.

Dim ond os yw wedi’i gofrestru gyda’r awdurdod cofrestru perthnasol y gellir rhedeg gwasanaeth bws lleol. I gofrestru gwasanaeth, mae angen un o’r canlynol:

• trwydded gweithredwr cerbyd gwasanaeth cyhoeddus (PSV) dilys neu

• drwydded gweithredwr PSV cyfyngedig arbennig (ar gyfer deiliaid trwyddedau tacsis a Cherbydau Llogi Preifat (PHV)) neu

• drwydded bws cymunedol adran 22.

Os nad oes gennych unrhyw un o’r uchod dylech ddarllen y Canllaw trwyddedu gweithredwyr cerbydau gwasanaeth cyhoeddus sy’n rhoi cyngor ar drwyddedu gweithredwyr PSV.

Ni ellir derbyn cais i gofrestru gwasanaeth lleol heblaw bod gennych yr awdurdod gofynnol. Gall cymryd o leiaf naw wythnos, ac mewn rhai achosion, gymryd o leiaf naw wythnos i gael neu gynyddu awdurdod trwydded gweithredwr. Dylech gymryd yr amser hwn i ystyriaeth cyn gwneud cais am gontractau.

Nid yw’r canllaw hwn yn ddogfen gyfreithiol. Ni all Comisiynwyr Traffig Prydain na’r Adran Drafnidiaeth roi cyngor cyfreithiol penodol i weithredwyr. Os nad ydych yn siŵr os ydych yn cydymffurfio â’r gyfraith, dylech geisio cyngor cyfreithiol annibynnol a gwybodus.

Mae’r brif ddeddfwriaeth ar gyfer rhedeg gwasanaethau bysiau lleol i’w gweld yn Neddf Trafnidiaeth 1985, Deddf Trafnidiaeth 2000 a Rheoliadau Cerbydau Gwasanaethau Cyhoeddus (Cofrestru Gwasanaethau Lleol) 1986.

Rôl Comisiynwyr Traffig Prydain a’r Uwch Gomisiynydd Traffig

Ym Mhrydain, y comisiynwyr traffig yw rheoleiddwyr y diwydiant trafnidiaeth ffyrdd ac maent yn gyfrifol am roi trwyddedau gweithredwr a chynnal y gofrestr o wasanaethau bysiau lleol. Penodir comisiynwyr traffig gan yr Ysgrifennydd Gwladol dros Drafnidiaeth ond maent yn gweithredu’n annibynnol i’r y Llywodraeth a’r asiantaethau gorfodi, gan gynnwys yr Asiantaeth Safonau Gyrwyr a Cherbydau.

Eu swyddogaeth yw sicrhau mai dim ond gweithredwyr nwyddau a cherbydau teithwyr diogel a dibynadwy y caniateir iddynt gael eu trwyddedu. Gall comisiynwyr traffig gymryd camau rheoleiddio yn erbyn gweithredwr lle gallant ddirymu, atal neu gwtogi ar drwydded gweithredwr. Gallant hefyd gymryd camau rheoleiddiol os bydd gweithredwr yn methu â gweithredu gwasanaeth lleol yn unol â’r manylion cofrestredig.

Gellir dod o hyd i ragor o wybodaeth ar wefan Comisiynwyr Traffig Prydain.

At ddibenion trwyddedu gweithredwyr, rhennir Prydain yn wyth ardal draffiq. Mae comisiynydd traffig yn cael ei ddefnyddio gan yr Uwch Gomisiynydd Traffig i fod yn gyfrifol am faes traffig penodol.

Penodir yr Uwch Gomisiynydd Traffig gyda phwerau cyfreithiol i leoli comisiynwyr traffig ac i ddarparu canllawiau statudol a chyfarwyddiadau statudol i gomisiynwyr traffig ar sut y dylent gyflawni eu swyddogaethau. Mae hyn yn helpu i sicrhau ymagwedd gyson ac yn rhoi cyngor defnyddiol i ddefnyddwyr gwasanaeth eraill.

Cyfeirir at y dogfennau hyn drwy’r canllaw hwn fel Dogfennau Statudol yr Uwch Gomisiynydd Traffig sy’n cael eu huwchlwytho ar wefan y Comisiynwyr Traffig.

Cefnogir comisiynwyr traffig yn eu swyddogaethau gan Ddirprwy Gomisiynwyr Traffig. Mae Dirprwy Gomisiynwyr Traffig yn cael eu defnyddio am y dyddiau y mae eu hangen. Nid ydynt yn apwyntiadau amser llawn.

Darperir cymorth gweinyddol i’r comisiynwyr traffig gan staff sy’n gweithio yn Swyddfa’r Comisiynydd Traffig. Mae mwyafrif y staff wedi’u lleoli yn y swyddfa drwyddedu yn Leeds, gyda thimau bach wedi’u lleoli yn yr wyth swyddfa ranbarthol a’u prif rôl yw cefnogi’r comisiynwyr traffig i gynnal eu gwrandawiadau tribiwnlys.

Rôl yr Asiantaeth Safonau Gyrwyr a Cherbydau (DVSA)

Mae’r Asiantaeth Safonau Gyrwyr a Cherbydau yn gyfrifol am sicrhau bod gweithredwyr cerbydau nwyddau a theithwyr yn cydymffurfio â’r ddeddfwriaeth sy’n ymwneud â materion gan gynnwys oriau gyrwyr, addasrwydd i’r ffordd fawr, trwyddedu gweithredwyr a llwytho cerbydau’n ddiogel.

Mae archwilwyr Rheolwr Cyfrifon Gweithredwyr Bysiau (BOAM) DVSA yn Lloegr a Swyddogion Cydymffurfiaeth Bysiau (BCOs – a ariennir gan Lywodraeth Cymru) yng Nghymru, yn gweithio gyda gweithredwyr ac awdurdodau lleol i hyrwyddo gwella prydlondeb a gweithio mewn partneriaeth. Mae DVSA yn gwirio bod gan weithredwyr systemau yn eu lle i sicrhau bod eu gwasanaethau yn ddibynadwy ac yn brydlon, gan gynnig cymorth ac arweiniad i weithredwyr lle bod angen. Maen nhw hefyd yn ymchwilio i gwynion am y modd y mae gwasanaethau lleol yn cael eu rhedeg a allai olygu monitro gwasanaethau lleol.

Mae’r DVSA yn annibynnol i’r y comisiynwyr traffig a bydd yn cyflwyno adroddiadau o ddiffyg cydymffurfio i’r comisiynwyr traffig i’w hystyried.

Mae rhagor o wybodaeth am yr Asiantaeth Safonau Gyrwyr a Cherbydau ar gael ar wefan y DVSA.

Rôl yr Awdurdod Trafnidiaeth Lleol (LTA) neu’r Awdurdod Trafnidiaeth Integredig (ITA)

Mae Awdurdodau Trafnidiaeth Lleol ac Awdurdodau Trafnidiaeth Integredig (mewn ardaloedd trefol maint mwy) yn gweithio gyda gweithredwyr i ddatblygu polisïau ar gyfer hyrwyddo ac annog trafnidiaeth ddiogel, integredig, effeithlon ac economaidd sy’n diwallu anghenion cymunedau a defnyddwyr gwasanaethau. Yn y canllaw hwn gall cyfeiriad at Awdurdod Trafnidiaeth Lleol gyfeirio at yr Awdurdod Trafnidiaeth Integredig lle ei fod yn briodol.

Gall hyn fod ar wahanol ffurfiau yn dibynnu ar anghenion yr ardal leol. Gallant gyflwyno cynlluniau partneriaeth ansawdd, cynlluniau partneriaeth gwell neu drefniadau masnachfreinio. Gall ardaloedd eraill hefyd roi cymhorthdal i wasanaethau lleol a fyddai fel arall yn aneconomaidd i’w gweithredu ond ystyrir yn gymdeithasol angenrheidiol. Os yw’r awdurdod perthnasol yn dymuno sybsideiddio gwasanaeth bydd fel arfer yn gofyn am dendrau gan weithredwyr. Efallai y bydd gweithredwyr am ystyried cofrestru eu diddordeb i dderbyn unrhyw wahoddiadau i dendro gyda’r awdurdod perthnasol.

Cyn cyflwyno cais i gofrestru, amrywio neu ganslo gwasanaeth yn Lloegr, rhaid i weithredwr ddarparu copi o’r cynnig drafft i’r awdurdod trafnidiaeth lleol perthnasol. Yna gall yr awdurdod trafnidiaeth lleol ystyried sut y bydd y gofynion trafnidiaeth lleol yn yr ardal honno’n cael eu bodloni a gofyn am ragor o wybodaeth gan y gweithredwr os oes angen.

Mewn rhai ardaloedd lle mae cynllun partneriaeth gwell, efallai y bydd awdurdod trafnidiaeth lleol wedi’i ddirprwyo gan gomisiynydd traffig i weithredu fel yr awdurdod cofrestru ar gyfer gwasanaethau sy’n gweithredu’n gyfan gwbl o fewn ardal y cynllun. Mae rôl comisiynydd traffig yn y meysydd hyn yn gyfyngedig yn gyffredinol i wrando ar apeliadau yn erbyn penderfyniadau LTA i wrthod cais i gofrestru gwasanaeth, canslo cofrestriad neu gofnodi gofynion penodol pan fydd y gwasanaeth wedi’i gofrestru.

Pan fod cynllun masnachfreinio ar waith, yr awdurdod trafnidiaeth lleol fydd yn gyfrifol am ddyfarnu contractau neu drwyddedau gwasanaeth lleol sy’n caniatáu i wasanaethau bysiau lleol redeg yn ardal y cynllun. Mae rôl comisiynydd traffig yn y meysydd hyn yn gyfyngedig yn gyffredinol i wrando ar apeliadau yn erbyn methiant yr awdurdod trafnidiaeth lleol i roi trwydded gwasanaeth, neu eu dirymiad o drwydded gwasanaeth.

Rôl yr Adran Drafnidiaeth (DfT)

Yr Ysgrifennydd Gwladol dros Drafnidiaeth (gan weithio drwy’r Senedd) sy’n gyfrifol am bennu gofynion cyfreithiol trwyddedu gweithredwyr a gwasanaethau bysiau lleol, gan sefydlu rolau a chyfrifoldebau’r comisiynwyr traffig a’r DVSA wrth wneud hynny. Mae comisiynwyr traffig yn annibynnol i’r y Llywodraeth.

Mae’r Adran Drafnidiaeth yn cynorthwyo’r Llywodraeth i sefydlu’r strategaeth ar gyfer darparu gwasanaethau bysiau lleol (a mathau eraill o drafnidiaeth gyhoeddus).

Ceir rhagor o wybodaeth am yr Adran Drafnidiaeth ar wefan y DfT.

Awdurdodau Cofrestru

Comisiynwyr Traffig

Mae’n rhaid i’r rhan fwyaf o wasanaethau bysiau lleol ym Mhrydain gofrestru gyda chomisiynydd traffig.

Mae ceisiadau i gofrestru, amrywio neu ganslo gwasanaethau bws lleol sy’n cychwyn yn Lloegr a Chymru yn cael eu prosesu gan Swyddfa’r Comisiynydd Traffig yn Leeds. Ar gyfer gwasanaethau sy’n cychwyn yn yr Alban, cyfeiriwch at y canllawiau ar gyfer yr Alban.

Transport for London

Transport for London sy’n gyfrifol am wasanaethau bws lleol sy’n gweithredu yn ardal Llundain Fwyaf. Gweithredir y rhan fwyaf o wasanaethau gan weithredwyr preifat o dan drefniant contract. Mae rhai gwasanaethau masnachol yn cael eu gweithredu o dan drwyddedau gwasanaeth. Dylai unrhyw un sy’n dymuno gweithredu gwasanaeth bws lleol gydag arosfannau yn ardal Transport for London gysylltu â nhw am gyngor.

Mae rhagor o wybodaeth ar gael yn:

Yr hyn rydym yn ei wneud - Transport for London (tfl.gov.uk)

Trwyddedau Gwasanaeth Llundain - Transport for London (tfl.gov.uk)

Awdurdodau Trafnidiaeth Lleol

Caiff awdurdodau trafnidiaeth lleol ofyn i gomisiynydd traffig i’r ddirprwyaeth fod yn gyfrifol am gofrestru gwasanaethau bysiau lleol mewn ardaloedd lle mae cynllun partneriaeth uwch mewn grym. Os yw’r cynllun yn cynnwys gofyniad llwybr, rhaid iddynt ymgymryd â rôl yr awdurdod cofrestru.

Bydd yr awdurdod trafnidiaeth lleol dim ond yn dirprwyo cyfrifoldeb am y gwasanaethau hynny sy’n gweithredu’n gyfan gwbl o fewn ardal y cynllun. Bydd unrhyw wasanaeth sydd ag arosfannau y tu mewn a’r tu allan i ardal y cynllun yn parhau i fod wedi’i gofrestru gyda’r comisiynydd traffig.

Bydd awdurdod trafnidiaeth lleol bob amser yn cymryd rôl awdurdod cofrestru mewn ardaloedd lle mae cynllun masnachfreinio ar waith, er y bydd gwasanaethau a weithredir o dan drwydded bysiau cymunedol Adran 22 yn parhau i fod wedi’u cofrestru gyda chomisiynydd traffig.

Gweler here am fanylion pellach.

Diffiniadau

Gwasanaeth bws lleol

Mae gwasanaeth bws lleol yn wasanaeth sy’n defnyddio cerbydau gwasanaeth cyhoeddus i gludo teithwyr ar brisiau tocynnau ar wahân lle gellir eu dewis a’u gollwng o fewn 15 milltir (wedi’u mesur mewn llinell syth). Mae gwasanaethau (y tu allan i Lundain) yn cael eu cofrestru’n gyffredinol gyda’r comisiynydd traffig, fodd bynnag gall hyn fod yn wahanol pan fod cynllun partneriaeth uwch neu gynllun masnachfreinio mewn grym mewn ardal benodol.

Gall y llwybr fod o unrhyw hyd cyffredinol cyn belled ag y gall teithiwr ddod oddi ar y bws o fewn 15 milltir, (wedi’i fesur mewn llinell syth) i’r man lle’r aethant. Os oes rhai rhannau o’r llwybr ar wasanaeth pellter hir lle gall teithwyr wneud teithiau lleol o 15 milltir neu lai, dylid cofrestru’r rhannau hynny o’r llwybr fel gwasanaethau lleol. Fodd bynnag, dylid nodi nad oes angen cofrestru rhannau o wasanaeth pellter hir lle na all teithwyr ddod oddi ar y bws o fewn 15 milltir.

Mae yna wahanol fathau o wasanaethau bws lleol. Nid oes rhaid i wasanaeth bws lleol fod yn agored i’r cyhoedd bob amser, gall fod yn gyfyngedig i blant ysgol neu weithle, e.e. ffatri neu ganolfan ddosbarthu.

Mewn rhai amgylchiadau ni fydd gwasanaeth yn cael ei ystyried yn wasanaeth lleol, ar yr amod bod yr holl amodau canlynol yn cael eu bodloni ar gyfer pob taith:

• rhywun heblaw gweithredwr y bws, asiant neu unrhyw berson sy’n cael tâl am wneud hynny, sy’n gyfrifol am drefnu’r daith ac am ddod â’r teithwyr ynghyd
• rhaid gwneud y daith heb hysbysu’r cyhoedd o’r trefniadau o flaen llaw
• rhaid i bob teithiwr, yn achos taith i gyrchfan benodol, gael ei gludo i’r gyrchfan honno, neu i’w chyffiniau, neu, yn achos taith, gael ei gludo am y rhan fwyaf o’r daith
• mae teithwyr yn talu’r un faint waeth pa mor bell y maent yn teithio

Nid yw gwasanaethau sy’n defnyddio cerbydau a weithredir o dan awdurdod trwydded bws safonol neu fawr a ddyroddwyd yn unol ag adran 19 o Ddeddf Trafnidiaeth 1985 yn cael eu hystyried yn wasanaeth bws lleol.

Cerbydau Gwasanaeth Cyhoeddus

Bysiau mini a cherbydau mwy

• Os yw’r cerbyd wedi’i ddylunio neu ei addasu i gludo naw neu fwy o deithwyr, a’i fod yn gwneud hynny am dâl neu wobr, mae’n gerbyd gwasanaeth cyhoeddus.
• Rhaid i gerbyd gael y gymeradwyaeth, briodol, caelei brofi ac, os oes angen fodloni gofynion hygyrchedd.

Cerbydau bach - lle codir tâl ar wahân

Gellir diffinio cerbyd bach gydag wyth sedd neu lai fel cerbyd gwasanaeth cyhoeddus os caiff ei ddefnyddio i gludo teithwyr am dâl neu wobr wrth godi tâl ar wahân.

Ond rhaid i’r defnydd o’r cerbyd hefyd fodloni un o ddau amod a ganlyn i’w drin fel cerbyd gwasanaeth cyhoeddus:

(i) Rhaid i’r teithwyr fod wedi’u dwyn ynghyd at ddibenion gwneud y daith gan yrrwr neu berchennog y cerbyd neu gan ryw gyfryngwr arall sy’n cael ei dalu am wneud hynny.

Yn ogystal, mae’n rhaid bod pob taith wedi’i hysbysebu i’r cyhoedd, er mwyn creu cyfle gwirioneddol i aelodau’r cyhoedd gael eu cario ar y siwrnai benodol dan sylw, h.y. nid yw’r daith yn un llogi unigryw i unigolyn neu grŵp, er bod prisiau tocynnau ar wahân yn cael eu talu. Nid yw hysbysebu mewn addoldy, man gwaith, clwb neu gymdeithas wirfoddol arall er gwybodaeth i’r bobl sy’n bresennol yn y mannau hynny, neu mewn cyfnodolion a ddosberthir yn gyfan gwbl neu’n bennaf ymhlith pobl o’r fath, yn cyfrif fel hysbyseb i’r cyhoedd.

Yn olaf, os bydd cyrchfannau lluosog, dylid gwahaniaethu prisiau’r daith yn seiliedig ar bellter neu amser.

(ii) Mae’n rhaid i’r broses o wneud cytundeb ar gyfer talu prisiau tocynnau ar wahân fod wedi’i gychwyn gan yrrwr neu berchennog y cerbyd, neu gan ryw gyfryngwr arall sy’n cael ei dalu am wneud hynny – nid gan y teithwyr eu hunain, nac unrhyw barti arall. Yn ogystal, fel yn amod 1, rhaid i bob taith gael ei hysbysebu i’r cyhoedd o flaen llaw fel taith sy’n agored i deithwyr i’w cludo am brisiau tocynnau ar wahân.

Llogi neu Wobr

At ddiben trwyddedu gweithredwr cerbydau gwasanaeth cyhoeddus, diffinnir ‘llogi neu wobr’ fel unrhyw daliad mewn arian parod neu fath sy’n rhoi’r hawl i berson gael ei gario, p’un a yw’r hawl honno’n cael ei harfer ai peidio. Mae hefyd ni waeth a wneir elw neu peidio.

Gellir gwneud y taliad i’r gweithredwr, y gyrrwr neu unrhyw asiant neu gynrychiolydd sy’n gweithredu ar ran y gweithredwr.

Gall y taliad gael ei wneud gan y teithiwr, neu ar ran y teithiwr. Gall fod yn daliad uniongyrchol (e.e., pris tocyn) neu’n daliad anuniongyrchol (gallai hyn fod yn gyfnewid am wasanaethau fel tanysgrifiad aelodaeth i glwb, taliad am wely mewn gwesty, ffioedd ysgol neu daliad am docynnau cyngerdd) pan fyddwch yn teithio yn gynwysedig. Nid oes rhaid i’r taliad fod yn arian ac nid oes angen cymryd yr hawl i deithio.

Tocynnau ar wahân

Mae tocynnau ar wahân yn golygu taliad unigol ar gyfer pob teithiwr i wneud y daith. Gellir talu ar y cerbyd ei hun, neu cyn y daith mewn man gwerthu (gwefan, ap, peiriant tocynnau, neu swyddfa werthu). Gellir talu hefyd trwy ddulliau anuniongyrchol (mewn perthynas â gwasanaethau eraill megis tocynnau cyngerdd lle mae teithio wedi’i gynnwys).

Nid yw prisiau tocynnau ar wahân fel arfer yn berthnasol pan fydd y cerbyd yn cael ei logi yn ei gyfanrwydd, heblaw bod teithwyr wedi gwneud taliadau unigol am yr hawl i deithio. Dylai pob teithiwr dalu’r un pris am yr un siwrnai, ni waeth faint o deithwyr eraill sydd eisoes ar y bws neu’n mynd ar y bws ar yr adeg y gwneir y daith.

Mathau O Wasanaethau Bws Lleol

Gellir cofrestru gwasanaethau bws lleol naill ai fel gwasanaeth safonol neu wasanaeth hyblyg.

Safonol

Mae gwasanaeth safonol yn rhedeg ar hyd llwybr sefydlog yn unol ag amserlen. Rhaid iddo redeg bob amser ar yr adegau y mae wedi’i gofrestru i wneud hynny.

Gall gwasanaeth safonol fod ar sawl ffurf wahanol ac mae gwahanol ffyrdd o gofrestru gwasanaethau safonol, er enghraifft:

Gwasanaethau Aml

Pan fod gwasanaeth safonol yn gweithredu ar amlder o 10 munud neu lai, gall gweithredwr hysbysu’r comisiynydd traffig o’r ffaith honno yn hytrach na darparu amserlen. Mae’r holl ofynion eraill am wasanaeth safonol yn berthnasol i wasanaeth aml.

Gwibdaith neu daith

Mae’r rhain yn wasanaethau lle mae teithwyr yn teithio gyda’i gilydd ar daith, gyda neu heb egwyl, o un neu fwy o leoedd i un neu fwy o leoedd ac yn ôl.

Caiff gwibdeithiau a theithiau eu hystyried yn wasanaethau lleol y mae angen eu cofrestru dim ond os:

• telir prisiau tocynnau ar wahân, a

• bod y daith gyfan o fewn radiws 15 milltir i’r man cychwyn, a

• eu bod yn rhedeg un neu fwy o weithiau’r wythnos am o leiaf 6 wythnos yn olynol.

Dylid nodi nad yw’r arddull ‘hop-on/hop off’’ lle gall teithwyr ddod oddi ar y bws ar unrhyw adeg ar hyd y llwybr ac ailymuno â’r daith ar fws diweddarach, yn wibdeithiau neu’n deithiau. Mae’r rhain yn wasanaethau safonol ac mae’n rhaid eu cofrestru a gweithredu yn unol â’r cofrestriad hwnnw.

Gwasanaethau gwaith neu ysgol

Gall gwasanaethau ysgolion a gwaith fod yn wasanaethau lleol os bydd unrhyw un o’r defnyddwyr yn talu pris tocyn ar wahân (yn enwedig os yw teithwyr yn talu symiau gwahanol yn dibynnu ar ba mor bell y maent yn teithio). Gellir cofrestru gwasanaethau a’u nodi fel gwasanaethau ysgol neu waith yn unig.

Gwasanaethau Hyblyg

Mae gwasanaeth hyblyg yn wasanaeth:

• sy’n gwasanaethu un neu fwy o gymunedau lleol neu gymdogaethau o fewn ardal ddaearyddol benodol

• sydd mor hyblyg fel nad yw’n ymarferol nodi o flaen llaw yr holl ffyrdd i’w ddefnyddio ar unrhyw adeg benodol (NB: gall fod rhannau sefydlog o’r llwybr ond mae mwyafrif helaeth y daith yn un llwybr hyblyg)

• a ddarperir yn bennaf i gludo teithwyr sydd wedi archebu o flaen llaw ac y mae eu gofynion cyfunol yn pennu llwybr pob taith er y gallai pobl eraill fod yn teithio hefyd

• lle mae eu holl seddi ar gael i’w defnyddio gan aelodau’r cyhoedd, a

• lle mae prisiau tocynnau yn cael eu talu ar wahân a nad ydynt yn amrywio yn ôl nifer y teithwyr a gludir ar y daith

Efallai y bydd gan wasanaeth hyblyg, fel gwasanaeth safonol, rannau penodol o’r llwybr. Fodd bynnag, dros y gwasanaeth cyfan nid yw’n ymarferol nodi llwybr ac amserlen. Yn lle hynny, mae’r gweithredwr yn diffinio fel rhan o’r cofrestriad:

(a) ardal ddaearyddol o weithredu hyblyg (gyda neu heb fanylion unrhyw ran sefydlog o’r llwybr), a/neu

(b) arosfannau sefydlog

Am ragor o fanylion gweler Atodiad 5.

Os nad yw gwasanaeth yn disgyn i’r gofynion uchod ar gyfer gwasanaeth hyblyg, fe’i diffinnir fel gwasanaeth safonol.

Gwasanaethau nad oes angen eu cofrestru

Er ei fod yn ofynnol i’r rhan fwyaf o wasanaethau sy’n cludo teithwyr i’w llogi neu am dâl dros bellteroedd byr gofrestru gyda chomisiynydd traffig neu awdurdod cofrestru arall, nid yw rhai gwasanaethau yn:

• wasanaethau bws ysgol neu goleg os bodlonir y ddau amod canlynol:

  (i) darperir y gwasanaeth bws ar ran awdurdod addysg lleol yn Lloegr neu Chymru

  (ii) yr unig deithwyr sy’n talu am docynnau yw deithwyr sydd naill ai’n astudio mewn ysgol neu goleg, teithwyr sy’n goruchwylio disgyblion neu fyfyrwyr, neu athrawon neu gynorthwywyr sy’n gweithio yn yr ysgol neu’r coleg.

Os gall pobl eraill ddefnyddio’r gwasanaeth hefyd, rhaid eu cofrestru.

• wasanaethau amnewid ar gyfer gwasanaethau rheilffordd y torrwyd ar eu traws dros dro, a ddarperir o dan gytundeb yr ymrwymir iddo gyda’r Ysgrifennydd Gwladol, Gweinidogion yr Alban neu Gynulliad Cenedlaethol Cymru.

• wasanaethau a weithredir o dan drwydded adran 19. Cyfeiriwch at y canllawiau ar wefan https at Section 19 and 22 permits and obligations: not for profit passenger transport - GOV.UK (www.gov.uk)

• wibdeithiau neu deithiau, ac eithrio’r rhai sy’n gweithredu o leiaf unwaith yr wythnos am gyfnod o chwe wythnos yn olynol o leiaf

• wasanaethau am ddim lle nad yw teithio ar gerbyd yn dibynnu ar daliad ar wahân, er enghraifft mae rhai archfarchnadoedd yn contractio gweithredwyr i ddarparu gwasanaeth am ddim i ddod â chwsmeriaid i’w siopau. Ar yr amod na chodir tâl am docynnau ac y gall teithiwr deithio ar y cerbyd heb rwymedigaeth mae’n debygol na fydd angen cofrestru’r gwasanaeth.

Os nad ydych yn siŵr os oes angen i’ch gwasanaeth gael ei gofrestru dylech geisio cyngor gwybodus neu gysylltu â Swyddfa’r Comisiynydd Traffig neu, os yw’n briodol, yr awdurdod trafnidiaeth lleol perthnasol os mai nhw yw’r awdurdod cofrestru.

Ystyriaethau Cyn Cyflwyno Cais I Gofrestru Gwasanaeth Bws Lleol Newydd

Prydlondeb

Pan fydd gwasanaeth bws lleol wedi’i gofrestru gyda chomisiynydd traffig, mae’r gweithredwr yn ymrwymo i’w weithredu yn unol â’r llwybr a’r amserlen a ddarperir. Os bydd methiant i’w gweithredu’n ddibynadwy ac yn brydlon, gall comisiynydd traffig osod amodau ar y drwydded sy’n atal rhedeg gwasanaethau lleol a/neu osod cosb ariannol.

Felly, rhaid i chi sicrhau y gallwch redeg y gwasanaeth yn unol â’r safonau prydlondeb a ddisgwylir. Mae’r Uwch Gomisiynydd Traffig wedi cyhoeddi Dogfen Statudol sy’n berthnasol i wasanaethau lleol yn Lloegr a Chymru yn nodi sut y dylai comisiynwyr traffig ddehongli’r gyfraith a’r safonau a ddisgwylir.

Cyn i chi wneud cais i gofrestru’r gwasanaeth, dylech wirio bod eich llwybr a’ch amserlen arfaethedig yn gyraeddadwy bob amser pan fyddwch yn bwriadu rhedeg y gwasanaeth. Bydd angen i chi hefyd sicrhau bod gennych ddigon o adnoddau i ddarparu’r gwasanaeth.

Dylech ystyried y pwyntiau canlynol:

• y lefel arferol o dagfeydd ar adegau a dyddiau gwahanol
• os yw’n cymryd mwy o amser i deithio’r llwybr ar adegau penodol yn ystod y dydd. Er enghraifft, gall gwasanaeth boreol am 08:30 gymryd mwy o amser na gwasanaeth sy’n gweithredu’n hwyrach gyda’r nos
• sicrhau bod y ffyrdd yn addas ar gyfer maint y cerbydau rydych yn bwriadu eu defnyddio
• os oes angen caniatâd arnoch i ddefnyddio gorsaf fysiau neu arosfannau bysiau presennol
• os oes angen arosfannau bws newydd arnoch. Os felly, dylech drafod hyn gyda’r awdurdod lleol
• sicrhau bod gennych ddigon o gerbydau neu fynediad i gerbydau ar gyfer cyfnodau pan fod y cerbyd(au) rydych yn eu defnyddio fel arfer allan o wasanaeth, e.e. yn cael archwiliadau neu brofion blynyddol
• amrediad unrhyw gerbydau trydan rydych yn bwriadu eu defnyddio a’r amser a gymerir i ailwefru’r cerbydau hyn
• sicrhau bod gennych ddigon o yrwyr i gyflenwi’r gwasanaeth, gyda digon i gyflenwi ar gyfer lefelau arferol o absenoldeb salwch neu wyliau blynyddol
• os oes gorchymyn rheoleiddio traffig, neu amod rheoleiddio traffig ar waith a fyddai’n effeithio ar y gwasanaeth

Prif Bwyntiau Amseru

Wrth gofrestru gwasanaeth safonol rhaid i weithredwr ddarparu prif fan cychwyn a diwedd y gwasanaeth i gomisiynydd traffig. Gofynnir iddynt hefyd roi manylion y prif bwyntiau amseru. Dyma’r mannau lle bydd dibynadwyedd y gwasanaeth yn cael ei fonitro.

Er budd teithwyr, efallai na fydd y pwyntiau hyn fel arfer yn fwy na 15 munud oddi wrth ei gilydd, ond mewn rhai amgylchiadau gall comisiynydd traffig gytuno ar bwyntiau amseru mwy eang os yw’n anymarferol i’r gwasanaeth stopio.

Meysydd gwasanaeth traffordd

Nid yw’n dderbyniol fel arfer i ardaloedd gwasanaeth traffordd gael eu defnyddio fel mannau aros ar yr amserlen at ddibenion cofrestru gwasanaeth fel gwasanaeth bws lleol. Mae hyn oherwydd, gyda rhai eithriadau, nid ydynt yn gyrchfan, nac yn fan lle mae teithwyr yn dal neu’n newid bysiau i gyrchfannau eraill.

Gall mannau gwasanaeth sydd wedi’u lleoli oddi ar y draffordd ac sy’n hygyrch trwy ddulliau eraill fod yn fan aros. Gall ardal wasanaeth sydd ag un neu fwy o safleoedd bws fod yn dderbyniol hefyd. Yn ogystal, efallai y bydd maes gwasanaeth yn gyrchfan i wasanaeth gwaith a ddarperir ar gyfer y gweithlu maes gwasanaeth.

Nid yw man gwasanaeth lle mae’r cerbyd yn stopio er mwyn i deithwyr a gyrrwr gael egwyl yn fan stopio at ddibenion cofrestru gwasanaeth fel gwasanaeth lleol.

Amodau Rheoleiddio Traffig (TRCs)

Gall un neu fwy o TRCs gael eu gosod ar drwydded gweithredwr gan gomisiynydd traffig mewn ymateb i gais gan awdurdod traffig i ddatrys problem draffig benodol.

Ni all comisiynydd traffig bennu TRC heblaw ei fod yn fodlon bod angen amod o’r fath i:

(a) atal perygl i ddefnyddwyr ffyrdd neu

(b) leihau tagfeydd traffig difrifol, neu

(c) lleihau neu gyfyngu ar lygredd sŵn neu aer

Gall pwrpas TRC fod i reoleiddio:

(a) llwybr gwasanaeth bws

(b) mannau aros gwasanaeth

(c) pryd y gall cerbyd a ddefnyddir i ddarparu gwasanaeth bws stopio ac am ba hyd

(ch) rheoleiddio’r ffyrdd i’w defnyddio a’r symudiadau i’w gwneud wrth droi cerbyd wrth ddarparu gwasanaeth

(d) cyfyngu ar nifer y cerbydau y gellir eu defnyddio, neu pa mor aml y caniateir i gerbydau gael eu gweithredu, wrth ddarparu gwasanaeth ar hyd y llwybr cyfan neu ran ohono, boed yn gyffredinol neu yn ystod cyfnodau penodol neu ar adegau penodol

(dd) rheoleiddio lefelau allyriadau cerbydau a ddefnyddir i ddarparu gwasanaethau; a

(e) rheoleiddio’r lefelau llygredd sŵn a all ddeillio o weithredu uchelseinydd neu fath arall o system annerch cyhoeddus mewn cerbydau a ddefnyddir i ddarparu gwasanaethau.

Wrth ystyried pa amod(au) rheoleiddio traffig ddylai fod yn berthnasol i ardal benodol, bydd comisiynydd traffig yn rhoi sylw, yn benodol, i fuddiannau:

(a) y rhai sydd wedi cofrestru o dan adran 6 o’r Ddeddf hon gwasanaethau sy’n cael eu gweithredu neu a fydd yn cael eu gweithredu yn yr ardal

(b) y rhai sy’n defnyddio gwasanaethau o’r fath, neu’n debygol o fod yn ddefnyddwyr gwasanaethau o’r fath; a

(c) pobl oedrannus neu anabl

Rhaid cyhoeddi manylion y cais am TRC a’r penderfyniad arfaethedig yn yr Hysbysiadau a’r Trafodion. Gall penderfyniad ymwneud â phob gwasanaeth mewn ardal neu wasanaeth o natur benodedig. Cyn pennu TRC rhaid i’r comisiynydd traffig gynnal ymchwiliad cyhoeddus os gofynnir iddynt wneud hynny gan:

(a) yr awdurdod traffig a wnaeth y cais

(b) unrhyw awdurdod traffig arall sy’n debygol o gael ei effeithio gan y TRC

(c) unrhyw weithredwr sydd â gwasanaeth wedi’i gofrestru yn yr ardal y mae’r TRC yn effeithio arni

Os yw’r comisiynydd traffig o’r farn bod perygl amlwg naill ai i ddefnyddwyr eraill y ffordd neu i aelodau’r cyhoedd, gellir gosod TRC ar drwydded gweithredwr heb ymchwiliad cyhoeddus, ond rhaid cynnal un cyn gynted ag sy’n rhesymol ymarferol os gofynnir am hynny gan unrhyw un o’r grwpiau uchod.

Unwaith y bydd TRC yn ei le gall y comisiynydd traffig ystyried ei amrywio neu ei ddirymu os gofynnir iddo wneud hynny naill ai gan weithredwr y mae ei wasanaethau’n effeithio arno neu unrhyw awdurdod traffig yn yr ardal.

Unwaith y bydd TRC wedi’i benderfynu, caiff ei atodi i unrhyw drwydded gweithredwr cerbydau gwasanaeth cyhoeddus sydd â gwasanaeth wedi’i gofrestru yn yr ardal y mae’r TRC yn effeithio arni.

Cyn cofrestru gwasanaeth, dylech sefydlu os oes TRC ar waith. Os oes, dylech gysylltu â Swyddfa Drwyddedu OTC yn Leeds am gyngor oherwydd efallai y bydd angen gosod amod ar eich trwydded.

Os bydd awdurdod lleol yn cyflwyno cynllun masnachfreinio ni fydd unrhyw Gontractau Newid Trefol yn yr ardal fasnachfraint yn berthnasol rhagor.

Gorchmynion Rheoleiddio Traffig (TROs)

Mae TRO yn ddogfen gyfreithiol sy’n cyfyngu neu’n gwahardd defnyddio’r rhwydwaith priffyrdd, yn unol â Deddf Rheoleiddio Traffig Ffyrdd 1984.

Maent yn helpu awdurdodau i reoli’r rhwydwaith priffyrdd ar gyfer holl ddefnyddwyr y ffyrdd, gan gynnwys cerddwyr, a’u nod yw gwella diogelwch ffyrdd a mynediad at gyfleusterau.

Mae enghreifftiau o gynlluniau sydd angen TRO yn cynnwys:

• terfynau cyflymder
• cyfyngiadau parcio ar y stryd
• terfynau pwysau
• strydoedd unffordd a throadau gwaharddedig
• gwahardd gyrru

Gall TRO fod yn barhaol, dros dro neu’n arbrofol. Gellir ei eirio i fod yn berthnasol i gategorïau penodol o ddefnyddwyr, a gall fod yn gysylltiedig â phwysau neu led.

Gall yr Heddlu, neu swyddogion gorfodi sifil yn achos cyfyngiadau parcio mewn ardal gorfodi parcio wedi’i ddad-droseddoli, orfodi’r cyfyngiadau a’r gwaharddiadau amrywiol.

Cyn cofrestru gwasanaeth, dylech ystyried os oes TRO mewn grym a allai effeithio ar eich llwybr arfaethedig.

Cynlluniau Partneriaeth a Chynlluniau Masnachfreinio

Yn ogystal, cyn cofrestru eich gwasanaeth dylech ddarganfod os oes cynllun partneriaeth statudol neu gynllun masnachfreinio ar waith, naill ai’n rhannol neu dros y llwybr cyfan. Os oes, gallai effeithio ar sut rydych yn bwriadu gweithredu’r gwasanaeth ac efallai y bydd angen gofynion neu ganiatâd ychwanegol. Dylech gysylltu â’r awdurdod trafnidiaeth lleol neu’r Awdurdod Trafnidiaeth Integredig (ITA) a’u hysbysu o’ch cais arfaethedig a thrafod unrhyw ofynion ychwanegol.

Gweler Atodiad 3 ragor o wybodaeth am gynlluniau partneriaeth a Atodiad 4 fo masnachfreinio.  

Cofrestru Gwasanaeth Bws Lleol Gyda’r Comisiynydd Traffig

Gofyniad i ymgynghori ag awdurdod trafnidiaeth lleol

Cyn y gellir cofrestru, amrywio neu ganslo gwasanaeth bws lleol gyda chomisiynydd traffig rhaid cydymffurfio â’r cyfnod hysbysu perthnasol. Bydd yr hysbysiad sy’n ofynnol yn amrywio yn dibynnu os oes mannau aros yn Lloegr, Cymru neu’r Alban.

Ar gyfer gwasanaethau sydd â mannau aros yn Lloegr a’r Alban, mae’n ofynnol i weithredwr roi hyd at 28 diwrnod o rybudd o flaen llaw o’r cofrestriad drafft i’r awdurdodau trafnidiaeth lleol perthnasol cyn gwneud cais i gofrestru, amrywio neu ganslo gwasanaeth i gomisiynydd traffig. Diben yr hysbysiad o flaen llaw yw i’r awdurdod trafnidiaeth lleol ystyried yr effaith ar y cynllun trafnidiaeth lleol. Pan fod gwasanaethau’n cael eu hamrywio neu eu canslo, gall awdurdod trafnidiaeth lleol fynnu bod gweithredwr yn darparu rhagor o wybodaeth am nifer y teithwyr a’r refeniw. Mae’n ofynnol i weithredwr ddarparu’r wybodaeth y gofynnir amdani.

Dim ond pan fydd cyfnod o 28 diwrnod wedi mynd heibio ers hysbysu’r awdurdod trafnidiaeth lleol o’r cais, neu’n gynt os yw’r awdurdod trafnidiaeth lleol yn cydsynio, y gellir cyflwyno cais i gomisiynydd traffig. Dylai awdurdod trafnidiaeth lleol roi ffurflen wedi’i llofnodi i’r gweithredwr i’w hanfon at y comisiynydd traffig. Os na fydd y gweithredwr yn cael ymateb gan yr awdurdod trafnidiaeth lleol, gellir cyflwyno’r cais ar ôl i’r 28 diwrnod fynd heibio. Yn yr achosion hyn dylai’r gweithredwr atodi prawf o’r dyddiad yr anfonwyd y cais drafft i’r awdurdod trafnidiaeth lleol.

Os yw gwasanaeth yn croesi i ardaloedd sawl awdurdod trafnidiaeth lleol, rhaid i chi gael y profformas gan bob awdurdod unigol, neu aros 28 diwrnod, cyn y gallwch gyflwyno cais i’r comisiynydd traffig.

Nid oes gofyniad i ddarparu’r hysbysiad ffurfiol hwn i awdurdodau trafnidiaeth lleol ar gyfer mannau aros yng Nghymru, ond anogir gweithredwyr i ymgynghori ag awdurdodau trafnidiaeth lleol cyn cyflwyno cais i gomisiynydd traffig.

Unwaith y bydd yr hysbysiad perthnasol wedi’i roi gellir cyflwyno’r cais i gomisiynydd traffig.

Cyfnod rhybudd

Ni all y gweithredwr ddechrau rhedeg y gwasanaeth nes bod y cais i gofrestru wedi’i dderbyn gan gomisiynydd traffig a’r cyfnod rhybudd wedi cydymffurfio â’r cyfnod rhybudd. Yn achos amrywiadau neu ganslo, rhaid i’r gweithredwr barhau i redeg y gwasanaeth yn unol â’r cofrestriad gwreiddiol hyd nes y bydd y cais wedi’i dderbyn gan gomisiynydd traffig.

Y cyfnod rhybudd statudol yw 42 diwrnod ar gyfer gwasanaethau gyda mannau aros yn Lloegr a’r Alban a 56 diwrnod yng Nghymru sy’n dechrau o’r diwrnod y mae comisiynydd traffig yn derbyn cais wedi’i gwblhau.

Ar gyfer gweithredwyr bysiau cymunedol y cyfnod rhybudd statudol yw 14 diwrnod yn Lloegr a 28 diwrnod yng Nghymru. Yr un yw’r gofyniad i roi rhybudd o flaen llaw i’r awdurdodau trafnidiaeth lleol am wasanaethau â mannau aros yn Lloegr.

Mae rhai amgylchiadau sy’n caniatáu i gomisiynydd traffig hepgor y cyfnodau rhybudd hyn a chaniatáu i wasanaeth ddechrau, amrywio neu stopio ar fyr rybudd. Rhaid gwneud cais am gofrestriad byr rybudd neu newidiadau trwy lenwi’r ffurflen gais berthnasol PSV350A. Os yw cais yn cael ei gefnogi gan yr awdurdod trafnidiaeth lleol, dylid amgáu cadarnhad o’r cymorth hwn naill ai gyda’ch cais neu gallant ei gynnwys yn y profforma. Nid yw derbyn ar byr rybudd yn dibynnu ar gymorth gan yr awdurdod trafnidiaeth lleol, ond gall cael eu cefnogaeth gynorthwyo cais o’r fath am fyr rybudd.

Mae’r ddeddfwriaeth yn nodi’r amgylchiadau sy’n caniatáu i’r comisiynydd traffig hepgor y cyfnod rhybudd a chaniatáu i’r gwasanaeth ddechrau, cael ei amrywio neu ei ganslo ar fyr rybudd, sef:

(a) cofrestru neu amrywio gwasanaeth (neu ran o wasanaeth) a fydd yn sylweddol debyg i wasanaeth (neu ran o wasanaeth) sydd wedi dod i ben neu sy’n peidio â gweithredu ac a fydd yn cymryd ei le. Dylid darparu enw’r gweithredwr a chyfeirnod cofrestru’r gwasanaeth presennol gyda’r cais

(b) amrywio neu ganslo cofrestriad gwasanaeth safonol sydd naill ai ddim ar gael i aelodau’r cyhoedd neu nad yw’n cael ei ddefnyddio’n rheolaidd ganddynt

(c) amrywio neu ganslo gwasanaeth mewn ymateb i sylwadau gan berson awdurdodedig (awdurdod traffig neu brif swyddog heddlu) ar fater yn ymwneud â rheoleiddio traffig ffyrdd neu ddiogelwch ar y ffyrdd. Dylid darparu copi o lythyr gan yr awdurdod traffig neu’r heddlu gyda’r cais

(d) cofrestru manylion gwasanaeth newydd neu amrywio cofrestriad i gynyddu gwasanaeth presennol, er mwyn darparu’r gwasanaeth newydd neu wasanaeth estynedig am gyfnod nad yw’n fwy na 21 diwrnod, mewn cysylltiad â digwyddiad neu achlysur penodedig a fydd yn achosi galw ychwanegol am wasanaeth

(e) amrywio cofrestriad drwy addasu’r amserlen heb effeithio’n sylweddol ar lefel y gwasanaeth a ddarperir, a’r amseroedd wedi’u haddasu yw naill ai —

(i) dim mwy na 10 munud yn gynharach neu’n hwyrach na’r rhai yn yr amserlen gofrestredig, neu

(ii) sy’n ofynnol addasu’r gwasanaeth i amrywiad mewn gwasanaeth rheilffordd, fferi neu awyr sy’n cysylltu – dylid darparu manylion y gwasanaeth cysylltu

(f) amrywio’r cofrestriad er mwyn amrywio neu atal y gwasanaeth am gyfnod nad yw’n fwy na 14 diwrnod mewn ymateb i wyliau cyhoeddus a gyfyngir i’r ardal berthnasol neu wyliau a gymerir gan gyfran sylweddol o boblogaeth yr ardal honno

(g) lle, oherwydd amgylchiadau na ragwelwyd yn rhesymol, eich bod wedi methu â gwneud cais mewn da bryd ar gyfer y cyfnod rhybudd. Dylech roi manylion llawn ar y cais ynghylch pam na ellid bod wedi ei ragweld

(h) cofrestru neu amrywio cofrestriad er mwyn bodloni gofyniad trafnidiaeth gyhoeddus brys ac eithriadol

Er mwyn derbyn cais ar fyr rybudd rhaid i gomisiynydd traffig fod yn fodlon bod un o’r meini prawf a nodir uchod yn cael ei fodloni. Wrth wneud cais am fyr rybudd rhaid nodi’r rheswm perthnasol gyda digon o eglurhad i gyfiawnhau’r cais. Gellir gofyn am dystiolaeth hefyd.

Cyflwyno cais i gomisiynydd traffig

Unwaith y bydd y cyfnod i’r awdurdod trafnidiaeth lleol ystyried y cais drafft wedi’i gwblhau (yn Lloegr a’r Alban), gall cais gael ei gyflwyno i gomisiynydd traffig gan naill ai:

• ddefnyddio’r ffurflen, PSV 350 a’i hanfon gyda’r holl wybodaeth berthnasol (a elwir yn fanylion rhagnodedig), i Swyddfa Trwyddedu Swyddfa’r Comisiynydd Traffig yn Leeds. Dylid ddefnyddio ffurflenPSV 529 wrth gofrestru gwasanaeth bws lleol hyblyg.

Dylid talu’rffi gyda siec, archeb bost neu drwy lenwi manylion cerdyn credyd/debyd ar y ffurflen gais. Fel arall, gellir talu hwn ar-lein gan ddefnyddio Cyfrif hunanwasanaeth Trwyddedu Gweithredwyr Cerbydau, ond dim ond ar ôl i gais ddod i law a chais am daliad wedi’i wneud. Os dewiswch y dull hwn, rhaid talu’r ffi o fewn 7 diwrnod i’r cais. Ni fydd ceisiadau’n cael eu prosesu heblaw bod taliad yn cael ei dderbyn, neu

• anfon y manylion gan ddefnyddio’r System Cofrestru Bysiau Electronig (EBSR). I wneud hyn rhaid i’r gweithredwr allu anfon dogfennau gan ddefnyddio TransXChange, a rhaid cael cytundeb o flaen llaw gyda Swyddfa’r Comisiynydd Traffig i gyflwyno yn y fformat hwn.

Pan fyddwch yn cyflwyno cofrestriad trwy EBSR, bydd y ffi yn cael ei chreu a bydd ar gael i’w thalu trwy’r cyfrif hunanwasanaeth VOL. Dylid ei dalu ar adeg cyflwyno’r cais i gofrestru.

E-bostiwch bus-registrations@otc.gov.uk i gael rhagor o wybodaeth am sut i ddefnyddio EBSR.

www.gov.uk/government/collections/transxchange

Manylion Rhagnodedig

Y manylion cofrestredig yw’r manylion y mae’n rhaid eu darparu wrth gofrestru gwasanaeth bws lleol gyda chomisiynydd traffig. Rhaid darparu’r rhain pan gyflwynir cofrestriad gwasanaeth, fel arall ni ellir derbyn y cais, a bydd yn cael ei wrthod.

Ar gyfer pob gwasanaeth (safonol neu hyblyg) mae angen darparu’r manylion canlynol:

• enw gweithredwr y gwasanaeth
• rhif trwydded y gweithredwr neu drwydded bws cymunedol
• y dyddiad y mae’r gwasanaeth i fod i ddechrau
• rhif y gwasanaeth neu, os nad oes ganddo rif, yr enw y bydd yn cael ei adnabod
• os yw’r gwasanaeth yn cynnwys gwibdeithiau neu deithiau, amlinelliad o’r llwybr yn nodi’r mannau, ac eithrio’r man cychwyn, lle bydd teithwyr yn cael eu codi, ac uchafswm nifer yr ymadawiadau cerbyd sydd i’w gwneud ar unrhyw un diwrnod.
• yr amseroedd yn ystod y flwyddyn y bydd y gwasanaeth yn cael ei ddarparu
• os yw’r gwasanaeth yn ddarostyngedig i ofyniad a osodir gan gynllun partneriaeth estynedig o dan adran 138C(1) o Ddeddf Trafnidiaeth 2000 ac, os felly, manylion y gofyniad neu’r gofynion y mae’r gwasanaeth yn ddarostyngedig iddynt
• os yw’r gwasanaeth yn ddarostyngedig i ofyniad a osodir gan gynllun partneriaeth estynedig o dan adran 138C(3) o Ddeddf 2000 ac, os felly, manylion y gofyniad neu’r gofynion y mae’r gwasanaeth yn ddarostyngedig iddynt

Yn ogystal, mae manylion pellach y mae angen eu darparu yn dibynnu ar y math o wasanaeth:

Gwasanaethau safonol

Ar gyfer gwasanaeth safonol mae angen y wybodaeth ganlynol:

• prif fannau cychwyn a gorffen y gwasanaeth

• datganiad ynghylch os yw’r gwasanaeth yn daith neu’n wibdaith

• os nad taith neu wibdaith yw’r gwasanaeth:

  (a) disgrifiad o’r llwybr, gan gynnwys manylion rhannau amgen o’r llwybr lle y gellir ei addasu at ddiben teithiau penodol, sy’n ddigon i nodi’r ffyrdd i’w croesi, ynghyd â map ar raddfa nad yw’n llai na 1:50,000 yn dangos y ffyrdd hynny

  (b) amserlen ar gyfer y gwasanaeth sy’n nodi’r amseroedd arfaethedig (ar y dyddiau y mae’r gwasanaeth i’w redeg) ar gyfer gwasanaethau unigol ym mhrif bwyntiau’r llwybr, ac eithrio pan fod y cyfwng gwasanaeth yn 10 munud neu lai pan ellir rhoi datganiad o’r ffaith honno (gweler Gwasanaethau Aml), a

  (c) - syniad o’r mannau aros lle bydd y cerbydau a ddefnyddir ar y gwasanaeth yn sefyll am fwy o amser na’r amser sydd ei angen i godi neu ollwng teithwyr.

• os yw’r gwasanaeth yn cynnwys gwibdeithiau neu deithiau -

  (a) amlinelliad o’r llwybr yn nodi’r mannau, ac eithrio’r man cychwyn, lle bydd teithwyr yn cael eu codi, ac

  (b) uchafswm nifer yr ymadawiadau cerbyd mewn un diwrnod

• manylion trefniadau stopio, gan gynnwys (mewn achosion priodol) -

  (a) manylion ynghylch a fydd yr holl fannau aros sydd wedi’u marcio neu a gydnabyddir yn gyffredinol ar y llwybr yn cael eu defnyddio ar bob taith ac, os na, beth fydd y trefniadau aros yn y mannau hynny, a

  (b) manylion unrhyw rannau o’r llwybr lle bydd teithwyr yn cael eu codi a’u gollwng ar ôl rhoi gwybod am eu dymuniadau i yrrwr y cerbyd

• disgrifiad o unrhyw symud yn ôl a symudiadau eraill a fydd yn arwain at gerbyd yn dychwelyd ar hyd rhan o’i daith.

Gwasanaethau Hyblyg

Ar gyfer gwasanaeth hyblyg mae angen y wybodaeth ganlynol:

• cyfeiriad y gweithredwr

• disgrifiad o’r ardal weithredu a map ar raddfa nad yw’n llai na 1:50,000 yn dangos y rhannau o weithrediad hyblyg a rhannau sefydlog o’r llwybr (os oes rhai)

• manylion unrhyw fannau aros sefydlog a’r trefniadau aros yn y mannau hynny (gan gynnwys a fydd yr holl fannau aros penodedig yn cael eu defnyddio ar bob amser gweithredu ac, os na fyddant, beth fydd y trefniadau aros yn y mannau hynny)

• syniad o unrhyw mannau aros sefydlog lle gall neu lle bydd y cerbydau a ddefnyddir ar y gwasanaeth yn sefyll am fwy na’r amser sydd ei angen i godi neu ollwng teithwyr

• ar ba delerau y gellir archebu teithiau, a’r dulliau ar gyfer eu defnyddio, gan gynnwys:

  (a) tyr adegau pan ganiateir archebu taith benodol,

  (b) y dull o nodi lle y gellir codi neu ollwng teithiwr mewn mannau ac eithrio mannau aros sefydlog, ac

  (c) os bydd gofynion teithio pob darpar deithiwr yn cael eu bodloni ac, os na fydd, pa drefniadau (os o gwbl) a wneir pan na ellir bodloni gofynion person

• amseriad y gwasanaeth, gan gynnwys:

  (a) yn achos gwasanaeth sydd â man aros sefydlog ar ei lwybr, amserlen yn nodi amseroedd arfaethedig gwasanaethau unigol yn y mannau aros hynny; ac ym mhob achos

  (b) y modd o benderfynu ar yr amser y gellir dderbyn teithiwr neu ei gollwng yn yr adrannau o weithrediad hyblyg;

• pan ei fod yn anymarferol pennu union amser cyrraedd, neu ymadael, man aros sefydlog neu bwynt arall o fewn yr ardal weithredu, gellir pennu cyfnod o amser yn lle hynny. Gelwir hyn yn ‘ffenestr amser’. Mae’r cyfnod amser i fod yn hyd priodol ond nid yn fwy nag 20 munud heblaw bod comisiynydd traffig yn fodlon ei fod yn rhesymol caniatáu cyfnod fwy.

Rhaid darparu’r holl wybodaeth ofynnol, gan gynnwys profformas yr awdurdod trafnidiaeth lleol wedi’i chwblhau (neu brawf bod 28 diwrnod wedi mynd heibio) pan gyflwynir cais. Ni fydd yn cael ei dderbyn fel arall, a bydd yn gohirio eich gallu i redeg y gwasanaeth.

Gwasanaeth Data Agored Bws (BODS)

Cynlluniwyd y Gwasanaeth Data Agored Bws i ddarparu gwybodaeth benodol ar gyfer pob gwasanaeth bws lleol yn Lloegr er mwyn gwella profiad teithwyr o deithio ar fysiau.

Mae’n ofynnol i weithredwyr gwasanaethau lleol yn Lloegr ddarparu:

• data amserlen
• data prisiau
• data lleoliad cerbyd (amser real)
• data perfformiad hanesyddol (prydlondeb).

Mae’r angen i gydymffurfio â’r BODS yn berthnasol i unrhyw wasanaeth lleol sydd â mannau aros yn Lloegr. Mae hyn yn cynnwys gwasanaethau a all fod yn bennaf yng Nghymru neu’r Alban.

Gweler www.gov.uk/government/collections/bus-open-data-serviceam ragor o wybodaeth.

Os bydd gweithredwr yn methu â chydymffurfio â’r gofynion data agored bws, caiff comisiynydd traffig gymryd camau rheoleiddio. neu roi cosb ariannol yn erbyn y gweithredwr. Gallai’r gosb ariannol fod am swm o hyd at £550 am bob cerbyd a awdurdodir gan y drwydded.

Mae’r BODS yn system ar wahân i gofrestriadau gwasanaethau bysiau lleol a ddelir gan gomisiynydd traffig ac awdurdodau cofrestru eraill. Rhaid i weithredwyr ddiweddaru BODS ar wahân wrth gofrestru, amrywio neu ganslo gwasanaethau bws lleol.

Hysbysiadau a Thrafodion

Mae pob cais i gofrestru, amrywio neu ganslo gwasanaeth yn cael ei gyhoeddi yng nghyhoeddiad wythnosol y comisiynydd traffig, Hysbysiadau a Thrafodion (N&Ps). Cyhoeddir y rhain ar gyfer pob ardal draffig yn: Hysbysiadau a Thrafodion PSV Comisiynwyr Traffig - GOV.UK (www.gov.uk)

Os hoffech dderbyn copïau electronig o N&Ps dylech anfon e-bost at: Chwilio cofrestru bws

Os hoffech dderbyn copïau electronig o N&Ps dylech anfon e-bost at:notifications@vehicle-operator-licensing.service.gov.uk gan nodi pa faes(ydd) mae gennych ddiddordeb mewn derbyn. Nid oes tâl am y gwasanaeth hwn.

Amrywio A Chanslo Gwasanaeth Bws Lleol

Rhaid i weithredwyr sicrhau bod cofrestriadau’n cael eu diweddaru. Rhaid i weithredwyr amrywio cofrestriadau cyn newid gwasanaeth neu ganslo’r cofrestriad cyn tynnu gwasanaeth yn ôl yn gyfan gwbl. Os bydd gweithredwr yn methu â gwneud hyn caiff y comisiynydd traffig benderfynu nad yw’r gweithredwr wedi bod yn darparu’r gwasanaeth yn unol â’r manylion cofrestredig a chymryd camau rheoleiddio.

Gellir newid neu ganslo gwasanaeth gan ddefnyddio’r ffurflen briodol, PSV355. Mae ffi fam amrywiad, ond nid am ganslo gwasanaeth.

Wrth wneud cais i amrywio neu ganslo gwasanaeth bydd yr un cyfnodau rhybudd â’r rhai ar gyfer cofrestru gwasanaeth yn berthnasol, gan gynnwys y seiliau dros wneud cais am fyr rybudd.

Wrth amrywio cofrestriad, rhaid i’r gweithredwr ddarparu manylion am yr hyn sy’n cael ei newid, a darparu amserlenni neu fapiau llwybr a disgrifiadau newydd yn ôl yr angen.

Os bydd gweithredwr yn canslo gwasanaeth, rhaid iddynt roi’r dyddiad pan fydd y gwasanaeth yn dod i ben. Er nad oes gofyniad cyfreithiol i wneud hynny, mae’n arfer da rhoi hysbysiad yn y cerbydau a ddefnyddir i ddarparu’r gwasanaeth yn hysbysu teithwyr bod y gwasanaeth yn cael ei newid neu ei dynnu’n ôl. Efallai y bydd rhai cynlluniau partneriaeth gwell yn ei wneud yn ofynnol i weithredwr wneud hynny.

Rhaid i weithredwyr hefyd sicrhau bod unrhyw newidiadau i’r cofrestriad hefyd yn cael eu cyfleu ar wahân i’r Gwasanaeth Data Agored Bws.

Newidiadau i wasanaeth nad oes angen amrywiad ffurfiol arnynt

Yn Lloegr a Chymru, gellir newid gwasanaeth cofrestredig heb fod angen gwneud cais am amrywiad i gofrestriad yn yr achosion canlynol:

• caniateir i wasanaeth gael ei amrywio yn Lloegr a Chymru mewn perthynas ag unrhyw daith mewn wythnos sy’n cynnwys 24ain o Ragfyr, dydd Nadolig, dydd Gwener y Groglith neu unrhyw ŵyl banc, ar yr amod bod hysbysiad o’r bwriad yn cael ei anfon at bob awdurdod perthnasol ac at gomisiynydd traffig dim hwyrach na 21 diwrnod cyn y daw’r amrywiad i rym

• gall taith ar wasanaeth a nodir yn y cofrestriad fel gwibdaith neu daith gael ei thynnu’n ôl neu ei chwtogi

• gellir amrywio llwybr unrhyw wasanaeth i’r graddau sy’n ofynnol i gydymffurfio ag unrhyw waharddiad neu gyfyngiad dros dro ar ddefnyddio unrhyw ffordd gan draffig gan neu o dan unrhyw ddeddfiad neu ag unrhyw gyfarwyddyd gan swyddog heddlu

• gwasanaeth nad yw ar gael i’r cyhoedd yn gyffredinol, ac a ddarperir gan awdurdod lleol (o fewn ystyr Deddf Addysg 1996) mewn cysylltiad ag arfer ei swyddogaethau sy’n ymwneud ag addysg

• rhedeg cerbydau dyblyg (gweler isod)

Cerbydau dyblyg

Gall gweithredwr redeg cerbydau dyblyg ar wasanaeth os oes sail resymol i ddisgwyl, oherwydd amgylchiadau arbennig, y byddai nifer y cerbydau sydd eu hangen fel arfer i ddarparu’r gwasanaeth yn annigonol i gludo’r holl bobl sy’n dymuno teithio, neu i ddarparu’r gwasanaeth yn unol â’r amserlen gofrestredig. Gallai hyn fod, er enghraifft, yn darparu capasiti ychwanegol ar gyfer digwyddiad arbennig sy’n digwydd ar hyd llwybr bws sefydledig.

Mewn ardaloedd lle mae cynllun partneriaeth gwell, ni ddylai darparu cerbydau ychwanegol dorri unrhyw ofyniad a nodir yn y cynllun. Yn yr ardaloedd hyn efallai y bydd y gweithredwr am gysylltu â’r awdurdod trafnidiaeth lleol.

Gellir gweithredu’r cerbydau dros unrhyw ran o’r llwybr, ond rhaid eu gweithredu mor agos â phosibl i’r amserau yn yr amserlen gofrestredig.

Os yw’n ddigwyddiad rheolaidd nad yw’r nifer arferol o gerbydau a ddefnyddir i ddarparu’r gwasanaeth yn gallu cludo’r holl bersonau sy’n dymuno teithio, ni fyddai’n cael ei ystyried yn amgylchiad arbennig, a dylai’r gweithredwr wneud amrywiad i’r gwasanaeth cofrestredig.

Gall y comisiynydd traffig benderfynu bod gwasanaethau lleol anghofrestredig wedi’u gweithredu os nad oes unrhyw amgylchiadau arbennig sy’n gwarantu darparu cerbydau ychwanegol.

Gofynion Cyffredinol

Gwybodaeth i Deithwyr

Gwasanaethau safonol

Wrth weithredu gwasanaeth safonol, rhaid i’r gweithredwr naill ai arddangos y tu mewn i’r cerbyd mewn modd clir a gweladwy neu fod ar gael i deithwyr sy’n gofyn amdanynt:

• wrdd prisiau sy’n cynnwys digon o wybodaeth i alluogi unrhyw deithiwr i ganfod y pris ar gyfer ei daith neu sut mae’r pris yn cael ei gyfrifo
• amserlen yn nodi’r diwrnodau y mae’r gwasanaeth yn gweithredu a’r amseroedd ar y prif bwyntiau amseru (heblaw bod gwasanaeth aml yn cael ei nodi ac os felly rhaid nodi hyn).

A thu allan i’r cerbyd:

• hysbysiad yn nodi cyrchfan neu lwybr y gwasanaeth, a
• naill ai’r rhif gwasanaeth neu’r enw y mae’n cael ei adnabod wrtho.

Gwasanaethau hyblyg

Wrth weithredu gwasanaeth hyblyg, rhaid i’r gweithredwr arddangos y tu mewn i’r cerbyd wybodaeth am brisiau sy’n glir i’w darllen ac wedi’i osod mewn modd sy’n galluogi teithiwr i ganfod pris y daith yn ddidrafferth. Y tu allan i’r cerbyd rhaid i’r gweithredwr arddangos enw’r gwasanaeth.

Cwynion

Bydd angen i weithredwyr gael system ar waith i ymdrin â chwynion, ac i gymryd camau i ddatrys unrhyw broblemau a ddaw i’w sylw. Dylai gweithredwyr sicrhau bod teithwyr yn cael gwybodaeth ar sut y gallant gwyno neu godi unrhyw faterion sy’n ymwneud â gwasanaethau unigol. Er enghraifft, mae hysbysiad ar y bws gyda manylion cyswllt yn darparu gwybodaeth ddefnyddiol i deithwyr.

Mae Rheoliad (UE) Rhif 181/2011 (fel y cedwir yng nghyfraith y DU) yn sefydlu rheolau ar gyfer trafnidiaeth bysiau a choetsys mewn perthynas â’r canlynol:

• peidio â gwahaniaethu rhwng teithwyr o ran amodau trafnidiaeth a gynigir gan gludwyr

• hawliau teithwyr mewn achos o ddamweiniau sy’n deillio o ddefnyddio’r bws neu goets, sy’n arwain at farwolaeth neu anaf personol neu golled neu ddifrod i fagiau

• peidio â gwahaniaethu a chymorth gorfodol i bobl anabl a phobl sydd â symudedd cyfyngedig

• hawliau teithwyr mewn achosion o ganslo neu oedi

• y wybodaeth leiaf sydd i’w darparu i deithwyr

Rhaid i deithiwr yn gyntaf wneud cwyn o dan y ddeddfwriaeth hon i’r person perthnasol sy’n destun y gŵyn. Os na chaiff y gŵyn ei ddatrys o fewn tri mis ar ôl ei chyflwyno gellir cyfeirio’r gŵyn at London TravelWatch London TravelWatch) (ar gyfer gwasanaethau neu gyfleusterau cludo teithwyr ffordd yn Llundain), neu ar gyfer unrhyw wasanaethau neu gyfleusterau eraill yn rhywle arall, at Bus Users UK.

Fel yr awdurdod gorfodi cenedlaethol dynodedig, rhaid cyfeirio cwynion at Gomisiynwyr Traffig Prydain nad yw London TravelWatch neu Bus Users UK wedi’u datrys o fewn tri mis i’w cyflwyno gan yr achwynydd.

Bydd comisiynydd traffig yn ystyried os dylid cymryd camau i unioni unrhyw achos o dorri’r rheoliad os yw’r person yn ddeiliad trwydded gweithredwr cerbydau gwasanaeth cyhoeddus. Mae’r Rheoliadau’n caniatáu i’r comisiynydd traffig gymryd mesurau gorfodi priodol eraill, gan gynnwys rhoi hysbysiadau gwella, gosod amodau ar unrhyw drwydded gweithredwr cerbydau gwasanaeth cyhoeddus neu osod cosb ariannol.

Gwneir unrhyw apêl yn erbyn penderfyniad comisiynydd traffig i’r Uwch Dribiwnlys.

Rheoliadau Hygyrchedd Cerbydau Gwasanaeth Cyhoeddus

Rhaid i weithredwr sicrhau bod y cerbydau a ddefnyddir ar wasanaeth lleol yn bodloni’r gofynion hygyrchedd perthasol. Gall gweithredwyr sy’n defnyddio cerbydau nad ydynt yn bodloni’r safonau gofynnol wynebu erlyniad gan yr asiantaethau gorfodi perthnasol, a/neu gamau rheoleiddio gan gomisiynydd traffig.

Grant Gweithredu Gwasanaethau Bws (BSOG)

Gall gwasanaeth bws lleol fod yn gymwys ar gyfer BSOG yn Lloegr, neu’r Grant Cymorth Gwasanaethau Bws yng Nghymru a gellir dod o hyd i fanylion y cynlluniau ar:

https://www.gov.uk/government/collections/bus-services-grants-and-funding

Methu Rhedeg Y Gwasanaeth Yn Ddibynadwy

Unwaith y bydd gwasanaeth wedi’i gofrestru gyda chomisiynydd traffig rhaid ei weithredu yn unol â’r manylion cofrestredig. Gall comisiynydd traffig gymryd camau rheoleiddio os bydd gweithredwr yn methu â gwneud hynny.

Mae’r disgwyliadau ar weithredwyr wedi’u nodi yng Nghyfarwyddiadau Statudol yr Uwch Gomisiynydd Traffig a Chanllawiau Statudol Rhif 14. Mae’n bosibl y bydd angen i wasanaethau a weithredir mewn ardaloedd â chynlluniau partneriaeth gwell neu fasnachfreinio fodloni safonau eraill a nodir yn y cynlluniau perthnasol.

Ar gyfer y rhan fwyaf o wasanaethau safonol, disgwylir i weithredwyr redeg gwasanaethau ddim mwy nag un munud yn gynnar a phum munud yn hwyr o leiaf 95% o’r amser. Disgwylir i weithredwyr fod â systemau priodol ar waith i fonitro eu cydymffurfiaeth. Gall hyn, er enghraifft, drwy gasglu data perfformiad yn electronig neu, mewn rhai achosion, monitro gwasanaethau o bryd i’w gilydd ar ochr y ffordd. Dylai gweithredwyr gymryd camau i unioni unrhyw faterion. Gall hyn gynnwys diwygio amserlenni neu lwybrau, neu gynyddu eu gwytnwch i osgoi prinder cerbydau neu staff. Rhaid i wasanaethau cyson neu hyblyg fodloni safonau eraill.

Ar gyfer gwasanaethau sy’n croesi i ardal fasnachfraint neu bartneriaeth well, efallai y bydd gan yr LTA safonau perfformiad gwahanol sy’n berthnasol i’r rhan honno o’r llwybr.

Gan y gall amodau gweithredu newid dros amser, e.e. y gallai maint y traffig gynyddu, neu efallai y bydd newidiadau i gynlluniau ffyrdd sy’n effeithio ar lefelau traffig, bydd angen i weithredwyr adolygu amserlenni’n rheolaidd i wirio bod yr amseriadau cofrestredig yn dal yn ddichonadwy ac, os oes angen, gwneud cais i amrywio’r cofrestriad.

Mae’r Asiantaeth Safonau Gyrwyr a Cherbydau yn cyflogi arholwyr arbenigol Rheolwyr Cyfrifon Gweithredwyr Bws (BOAM) yn Lloegr. Yng Nghymru mae Bus Users Cymru yn cyflogi Swyddogion Cydymffurfiaeth Bysiau (BCOs) i wneud gwaith tebyg.

Mae archwilwyr DVSA BOAM a BCOs yn gweithio gyda gweithredwyr ac awdurdodau lleol i hyrwyddo gwella prydlondeb a gweithio mewn partneriaeth. Bydd arholwyr yn gwirio bod gan weithredwyr systemau ar waith er mwyn sicrhau bod eu gwasanaethau yn ddibynadwy ac yn brydlon a byddant yn cynnig cymorth ac arweiniad i weithredwyr lle bod angen. Maen nhw hefyd yn ymchwilio i gwynion am y modd y mae gwasanaethau lleol yn cael eu rhedeg a allai olygu monitro gwasanaethau lleol. Fel arfer, bydd y DVSA yn cytuno ar gynllun gwella gyda gweithredwr cyn cyfeirio’r mater at gomisiynydd traffig.

Os bydd comisiynydd traffig yn cael tystiolaeth gan y DVSA neu awdurdodau lleol bod gweithredwr yn methu â rhedeg gwasanaethau fel y cofrestrwyd heb esgus rhesymol, caiff camau rheoleiddio eu hystyried.

Cyn i unrhyw gamau gael eu cymryd gan gomisiynydd traffig, bydd gweithredwr yn cael cyfle i nodi unrhyw esgus neu liniariad rhesymol dros y gwasanaethau nad ydynt yn rhedeg fel y cofrestrwyd. Fel arfer bydd comisiynydd traffig yn ystyried achosion mwy difrifol o ddiffyg cydymffurfio mewn ymchwiliad cyhoeddus.

Ymholiadau Cyhoeddus

Gall comisiynydd traffig alw gweithredwr i ymchwiliad cyhoeddus i ystyried tystiolaeth nad yw’r gweithredwr yn rhedeg gwasanaethau prydlon a dibynadwy. Gwahoddir gweithredwyr i herio’r dystiolaeth a chyflwyno unrhyw esgus rhesymol am y gwasanaethau nad ydynt yn gweithredu yn unol â’r amserlen. Gall gweithredwr hefyd nodi sut y mae wedi mynd i’r afael â’r materion a rhoi sicrwydd i’r comisiynydd traffig y bydd y gwasanaethau’n gweithredu’n ddibynadwy yn y dyfodol.

Mewn rhai achosion, gall comisiynydd traffig benderfynu galw gweithredwr i wrandawiad rhagarweiniol i ystyried os oes angen ymchwiliad cyhoeddus. Mae gwrandawiadau rhagarweiniol yn debyg i ymchwiliadau cyhoeddus gyda gweithredwyr yn cael y cyfle i nodi pam nad oes angen ymchwiliad cyhoeddus.

Os caiff ei alw i ymddangos o flaen comisiynydd traffig, nid oes rhaid i weithredwr gael ei gynrychioli gan gynrychiolydd cyfreithiol neu broffesiynol. Fodd bynnag, gan y gallai penderfyniad y comisiynydd traffig gael ôl-effeithiau difrifol i fusnes gweithredwr, mae’n ddoeth i’r gweithredwr ystyried a allai cynrychiolydd helpu i baratoi a chyflwyno’r achos. Dylai gweithredwr ddarllen y llythyr sy’n eu galw i’r gwrandawiad a’r dystiolaeth sydd ynddo yn ofalus. Os gofynnir iddynt ddarparu gwybodaeth erbyn dyddiad penodol, rhaid i’r gweithredwr gydymffurfio wrth wneud hynny.

Mewn ymchwiliad neu wrandawiad rhagarweiniol, bydd y comisiynydd traffig yn crynhoi’r ddiben yn gryno yn gyntaf. Mae’n debyg y gofynnir i archwiliwr BOAM yn Lloegr a BCOs yng Nghymru neu unrhyw un arall sydd wedi darparu tystiolaeth i gyflwyno tystiolaeth yn yr ymholiad. Gellir gofyn cwestiynau i unrhyw dystion. Bydd y comisiynydd traffig hefyd yn gofyn cwestiynau i’r gweithredwr.

Ceir rhagor o wybodaeth am ymholiadau cyhoeddus yn y Canllaw i Ymholiadau Cyhoeddus.

Penderfyniadau

Ar ôl ystyried yr holl dystiolaeth bydd y comisiynydd traffig yn penderfynu ar y camau priodol i’w cymryd. Yn y rhan fwyaf o achosion bydd y comisiynydd traffig yn rhoi ei benderfyniad ar ddiwrnod y gwrandawiad ond mewn achosion mwy cymhleth gall y comisiynydd traffig gyhoeddi penderfyniad ysgrifenedig. Cyhoeddir hwn fel arfer o fewn 28 diwrnod i ddyddiad y gwrandawiad.

Os bydd comisiynydd traffig yn penderfynu bod gweithredwr wedi gweithredu gwasanaeth lleol yn annibynadwy, gellir gosod amod ar ei drwydded gweithredwr yn ei wahardd rhag rhedeg gwasanaethau lleol penodol neu, mewn rhai achosion, unrhyw wasanaethau lleol.

Gall y comisiynydd traffig hefyd osod cosb ariannol a all fod hyd at £550 am bob cerbyd a awdurdodir gan drwydded y gweithredwr. Gall hyn gael ei gymhwyso gan:

• wneud taliad uniongyrchol (tebyg i ddirwy)
• wario swm o arian ar ddarparu gwasanaethau neu gyfleusterau lleol penodedig, neu welliannau i wasanaethau neu gyfleusterau presennol
• dalu iawndal i grwpiau penodol o deithwyr (naill ai arian neu lai o deithio neu deithio am ddim)

Lle bod grŵp yn dal trwydded, gellir cyfrifo’r gosb ar draws nifer y cerbydau a awdurdodwyd ar drwyddedau a ddelir gan y grŵp.

Apeliadau

Mae hawl i apelio i Siambr Apeliadau Gweinyddol yr Uwch Dribiwnlys os yw’r comisiynydd traffig yn gosod amod ar drwydded gweithredwr neu’n gosod cosb ariannol.

Rhaid i’r hysbysiad o apêl ddod i law’r Tribiwnlys o fewn mis i’r dyddiad yr anfonwyd hysbysiad o’r penderfyniad at yr apelydd.

Gall gweithredwyr wneud cais i gomisiynydd traffig i ‘aros’ eu penderfyniad. Mae ‘aros’ yn derm cyfreithiol sy’n golygu na fydd y penderfyniad yn dod i rym er mwyn caniatáu i’r apêl gael ei phenderfynu. Bydd comisiynydd traffig yn ystyried os dylid caniatáu cais am arhosiad cyn gynted â phosibl. Os bydd comisiynydd traffig yn gwrthod cais am arhosiad, gall y Tribiwnlys ailystyried y penderfyniad hwnnw.

Mae rhagor o wybodaeth ar gael o wefan yr Uwch Dribiwnlys, y canllaw i ymchwiliadau cyhoeddus neu Ddogfen Statudol yr Uwch Gomisiynydd Traffig ar apeliadau.

Awdurdod Trafnidiaeth Lleol – Dyletswyddau Rheoli Traffig

Mae gan awdurdodau trafnidiaeth lleol ddyletswydd o dan Ddeddf Rheoli Traffig 2004 i reoli eu rhwydwaith ffyrdd, i leihau tagfeydd a gwella dibynadwyedd. Gall hyn gael effaith bwysig ar allu gwasanaethau bysiau i redeg ar amser.

Os bydd y comisiynydd traffig yn nodi unrhyw fesurau adfer y gallai’r gweithredwr, neu awdurdod traffig lleol eu cymryd, caiff comisiynydd traffig baratoi adroddiad yn argymell gweithredu’r mesurau hynny i alluogi neu hwyluso gweithrediad y gwasanaeth(au) yn unol â’r cofrestriad.

Dylai awdurdodau lleol felly weithio mewn partneriaeth â gweithredwyr bysiau i wella prydlondeb lle bod angen a chynorthwyo’r gweithredwr i gynnal lefel o brydlondeb sy’n bodloni gofynion Dogfennau Statudol yr Uwch Gomisiynydd Traffig.

Atodiad 1 – Gwybodaeth Bellach

• Canllawiau statudol a chyfarwyddiadau statudol yr Uwch Gomisiynydd Traffig
• Canllaw trwyddedu gweithredwyr cerbydau gwasanaeth cyhoeddus - GOV.UK (www.gov.uk)
• Oriau gyrwyr: Bysiau, coetsis a bysiau mini
• Rhedeg gwasanaethau bws neu goets rhyngwladol a theithiau
• Gwasanaethau a theithiau bws neu goets rhyngwladol: dogfennau gyrrwr

Deddfwriaeth berthnasol

Gellir gweld neu lawrlwytho copïau o’r ddeddfwriaeth ar wefan: www.legislation.gov.uk

• Deddf Trafnidiaeth 1985
• Deddf Trafnidiaeth 2000
• Rheoliadau Cerbydau Gwasanaethau Cyhoeddus (Cofrestru Gwasanaethau Lleol) 1986
• Deddf Trafnidiaeth Leol 2008
• Deddf Gwasanaethau Bws 2017
• Deddf Cerbydau Teithwyr Cyhoeddus 1981
• Rheoliadau Cerbydau Gwasanaeth Cyhoeddus (Trwyddedau Gweithredwyr) 1995
• Deddf Trafnidiaeth (yr Alban) 2001
• Rheoliadau Cerbydau Gwasanaethau Cyhoeddus (Cofrestru Gwasanaethau Lleol) (yr Alban) 2001
• Rheoliadau Hawliau Teithwyr mewn Cludiant Bysiau a Choetsis (Esemptiadau a Gorfodi) 2013
• Rheoliadau Cerbydau Gwasanaeth Cyhoeddus (Data Agored) (Lloegr) 2020
• Rheoliadau Cerbydau Gwasanaeth Cyhoeddus (Amodau Rheoleiddio Traffig) 1986
• Rheoliadau Hygyrchedd Cerbydau Gwasanaeth Cyhoeddus 2000
• Rheoliadau Cerbydau Gwasanaeth Cyhoeddus (Gwybodaeth Hygyrch) 2023
• Rheoliadau Cerbydau Gwasanaeth Cyhoeddus (Ymddygiad Gyrwyr, Arolygwyr, Dargludwyr a Theithwyr) 1990

Atodiad 2 – Ardaloedd Traffig a Chyfeiriad Swyddfa

Mynediad swyddfa ac oriau agor

Gweld gwybodaeth swyddfa ac amseroedd agor ar gyfer Swyddfa’r Comisiynydd Traffig

Ardaloedd Traffig

Sylwch fod y rhestr isod yn gweithredu fel canllaw yn unig. Wrth wneud cais am drwydded bydd yr ardal draffig gywir yn cael ei dyrannu’n awtomatig. Os oes gennych unrhyw amheuaeth ynghylch pa ardal draffig y mae canolfan weithredu ynddi, gallwch gysylltu â Swyddfa’r Comisiynydd Traffig am gyngor.

Ardal Traffig y Gogledd Ddwyrain - Yn gyfrifol am

Y bwrdeistrefi metropolitan o fewn:

• De Swydd Efrog
• Tyne a Wear
• Gorllewin Swydd Efrog

Siroedd:

• Durham
• Dwyrain Riding yn Swydd Efrog
• Northumberland
• Gogledd Swydd Efrog
• Swydd Nottingham

Ardaloedd:

• Gogledd-Ddwyrain Swydd Lincoln,
• Gogledd Swydd Lincoln

Ardal Traffig y Gogledd Orllewin - Yn gyfrifol am

Y bwrdeistrefi metropolitan:

• Manceinion Fwyaf
• Glannau Mersi

Siroedd:

• Sir Gaer
• Cymbria
• Swydd Derby
• Swydd Gaerhirfryn

Ardal Traffig y Dwyrain - Yn gyfrifol am

Siroedd:

• Swydd Bedford
• Swydd Buckingham
• Swydd Gaergrawnt
• Essex
• Swydd Hertford
• Swydd Gaerlŷr
• Swydd Lincoln (ac eithrio Ardaloedd Gogledd Swydd Lincoln a Gogledd-Ddwyrain Swydd Lincoln)
• Norfolk
• Northamptonshire
• Rutland
• Suffolk

Ardal Traffig Cymru - Cyfrifol am

• Cymru

Ardal Traffig Gorllewin Canolbarth Lloegr - Yn gyfrifol am

Y bwrdeistrefi metropolitan yng Ngorllewin Canolbarth Lloegr.

Siroedd:

• Sir Henffordd
• Sir Amwythig
• Swydd Stafford
• Swydd Warwick
• Swydd Gaerwrangon

Ardal Traffig y Gorllewin - Yn gyfrifol am

Siroedd:

• Berkshire
• Cernyw
• Dyfnaint
• Dorset
• Sir Gaerloyw
• Hampshire
• Ynys Wyth
• Swydd Rydychen
• Gwlad yr Haf
• Wiltshire

Ardaloedd:

• Caerfaddon a Gogledd-Ddwyrain Gwlad yr Haf
• Bryste
• Gogledd Gwlad yr Haf
• De Swydd Gaerloyw

Ardal Traffig y De Ddwyrain a’r Metropolitan - Yn gyfrifol am

• Llundain Fwyaf

Siroedd:

• Caint
• Surrey
• Dwyrain Sussex
• Gorllewin Sussex

Ardal Traffig yr Alban - Yn gyfrifol am

• Yr Alban

Atodiad 3 – Cynlluniau Partneriaeth Uwch

Trosolwg

Yn Lloegr, gall awdurdodau trafnidiaeth lleol wneud cynlluniau partneriaeth gwell.

Mae partneriaeth well yn bartneriaeth statudol rhwng un neu fwy o awdurdodau lleol a gweithredwyr bysiau lleol. Mae’n nodi sut y byddant yn cydweithio i wella gwasanaethau bysiau lleol neu leihau neu gyfyngu ar dagfeydd traffig, sŵn neu lygredd aer mewn ardal(oedd) daearyddol diffiniedig.

Mae canllawiau a gwybodaeth fanwl ar gynlluniau partneriaeth gwell ar gael ar:www.gov.uk/government/collections/bus-services-bill-overview

Gall cynllun partneriaeth uwch osod rhai gofynion y mae’n rhaid i wasanaethau lleol gydymffurfio â nhw. Gelwir y rhain yn ofynion llwybr neu weithrediad ac fe’u diffinnir yn y ddeddfwriaeth.

Mae gofynion llwybrau yn ymwneud ag amlder neu amseriad gwasanaethau lleol penodol neu wasanaethau lleol o ddisgrifiadau penodol.

Gall gofynion gweithredu gynnwys (ond heb fod yn gyfyngedig i):

(a) safonau y mae’n rhaid i’r cerbydau a ddefnyddir eu bodloni

(b) galluogi tocynnau i gael eu prynu neu docynnau i gael eu talu mewn ffyrdd penodol

(c) galluogi tystiolaeth o hawl i deithio mewn ffyrdd penodol

(ch) darparu gwybodaeth i’r cyhoedd am wasanaethau lleol

(d) rhoi cyhoeddusrwydd i wasanaethau lleol, prisiau tocynnau neu drefniadau tocynnau

(dd) ymddangosiad tocynnau ar gyfer gwasanaethau lleol

(e) ymddangosiad cerbydau a ddefnyddir i ddarparu gwasanaethau lleol

(f) prisiau tocynnau aml-weithredwr

(ff) y dyddiadau y caiff gweithredwyr newid amseriad gwasanaethau lleol, a

(g) trefniadau tocynnau

Bydd awdurdodau trafnidiaeth lleol yn ymgynghori â gweithredwyr wrth ddatblygu cynllun. Mae’n bwysig bod gweithredwyr yn deall y gofynion a gynigir mewn cynlluniau ac yn gweithio gyda’r awdurdod trafnidiaeth lleol i roi’r cynlluniau ar waith yn lwyddiannus.

Cychwyn y Cynllun

Unwaith y bydd cynllun yn ei le gellir gwrthod cais i gofrestru gwasanaeth os na all y gweithredwr fodloni gofynion y cynllun. Yn yr un modd, gellir dileu cofrestriad presennol os na chaiff y gofynion eu bodloni. Gellir apelio i’r Uwch Dribiwnlys.

Mae’n bwysig bod gweithredwyr yn deall gofynion unrhyw gynllun wrth wneud cais i gofrestru gwasanaethau. Bydd yr awdurdod trafnidiaeth lleol perthnasol yn gallu helpu.

Dirprwyo swyddogaeth gofrestru i’r awdurdod trafnidiaeth lleol

Gallai cyflwyno cynllun partneriaeth uwch olygu bod awdurdod trafnidiaeth lleol yn dod yn awdurdod cofrestru perthnasol. Dim ond i’r gwasanaethau hynny sydd ag arosfannau yn ardal y cynllun yn unig y mae hyn yn berthnasol. Bydd gwasanaethau sydd ag arosfannau y tu mewn a thu allan i ardal y cynllun aros gyda chomisiynydd traffig.

Bydd Swyddfa’r Comisiynydd Traffig yn trosglwyddo unrhyw gofrestriadau cyfredol perthnasol i’r awdurdod trafnidiaeth lleol ar yr adeg berthnasol. Bydd y cofrestriadau wedyn yn cael eu dangos fel rhai ‘Wedi’u Canslo gan Weinyddu’ ar y cofnodion a gedwir gan gomisiynydd traffig.

Rhaid anfon unrhyw gais yn y dyfodol i gofrestru, amrywio neu ganslo gwasanaeth sydd â mannau aros yn unig o fewn ardal y cynllun i’r awdurdod trafnidiaeth lleol gan ddefnyddio eu ffurflenni a’u prosesau.

Mae’r gofynion ar weithredwyr yn aros yr un fath, ac mae’r comisiynwyr traffig yn parhau i fod yn gyfrifol am drwydded y gweithredwr a chymryd unrhyw gamau rheoleiddio, gan gynnwys ynghylch prydlondeb a dibynadwyedd gwasanaethau.

Mae’r awdurdodau trafnidiaeth lleol a restrir isod wedi’u dirprwyo gan gomisiynydd traffig i gyflawni’r swyddogaethau cofrestru ar gyfer gwasanaethau bysiau lleol sydd yn gyfan gwbl o fewn y cynllun partneriaeth uwch sydd mewn grym o fewn eu hawdurdodaeth.

Cyngor Sir Hertford:

https://www.hertfordshire.gov.uk/services/highways-roads-and-pavements/public-transport/public-transport-in-hertfordshire.aspx

Transport for West Midlands:

https://www.tfwm.org.uk/plan-your-journey/ways-to-travel/buses-in-the-west-midlands/

Awdurdod Cyfunol Gorllewin Lloegr:

https://www.westofengland-ca.gov.uk/what-we-do/transport/bus/

Apeliadau ynghylch penderfyniad awdurdod lleol ag awdurdod dirprwyedig

Gellir apelio i gomisiynydd traffig yn erbyn penderfyniadau gan awdurdodau i wrthod cofrestriadau neu ganslo cofrestriadau.

www.gov.uk/government/publications/traffic-commissioner-appeals-enhanced-partnerships-schemes

Atodiad 4 – Masnachfreinio

Trosolwg

Cynllun masnachfraint yw pan fod yr awdurdod lleol yn pennu’r gwasanaethau bysiau sydd i’w darparu a manylion y gwasanaethau hynny megis ble maent yn rhedeg, pryd y maent yn rhedeg a safonau’r gwasanaethau. Yn nodweddiadol, mae gweithredwyr yn cynnig am gontractau i redeg y gwasanaethau lleol yn yr ardal fasnachfraint. Ni all unrhyw wasanaethau eraill weithredu yn yr ardal fasnachfraint heb gytundeb yr awdurdod masnachfreinio, fel arfer drwy roi trwydded gwasanaeth.

Mae canllawiau manwl a gwybodaeth am fasnachfreinio ar gael ar:www.gov.uk/government/collections/bus-services-bill-overview

Pan fod cynllun masnachfraint yn ei le, yr awdurdod trafnidiaeth lleol sy’n gyfrifol am yr holl swyddogaethau cofrestru ar gyfer gwasanaethau a weithredir yn ardal y cynllun. Dylai gweithredwyr sy’n ystyried a ddylid rhedeg gwasanaethau lleol wirio’r rhestr isod ac ymgynghori’n gynnar â’r awdurdod lleol os yw’r llwybr arfaethedig neu amrywiad i lwybr presennol, yn mynd drwy ardal lle mae cynllun masnachfreinio ar waith.

Mae cynlluniau masnachfreinio mewn grym ar hyn o bryd yn Llundain a Manceinion Fwyaf. Mae rhagor o wybodaeth am y meysydd hyn ar gael yn:

Transport for London – https://tfl.gov.uk/info-for/suppliers-and-contractors/london-service-permits

Transport for Greater Manchester – https://tfgm.com/contact

Cyfnod Pontio

Yn ystod y cyfnod pontio mae gwasanaethau bysiau lleol yn parhau i fod wedi’u cofrestru gyda chomisiynydd traffig, a dylid gwneud ceisiadau i gofrestru gwasanaethau newydd, neu i amrywio neu ganslo gwasanaethau presennol, i gomisiynydd traffig yn y modd arferol.

Pan gyhoeddir cynllun, ond nad yw mewn grym eto, caiff yr awdurdod trafnidiaeth lleol gyhoeddi hysbysiad pontio. Gall y rhybudd hwn ofyn am gyfnod rhybudd estynedig o hyd at 112 diwrnod (16 wythnos) ar gyfer unrhyw gais i amrywio neu ganslo gwasanaeth sydd â man aros yn ardal y cynllun. Gall rhai gwasanaethau gael eu heithrio neu eu heithrio o’r cyfnod rhybudd estynedig. Er enghraifft, efallai y bydd awdurdod am ystyried gadael y cyfnod hysbysiad canslo ac amrywio ar 42 diwrnod ar gyfer gwasanaethau sydd â dim ond ychydig o fannau aros yn ardal y cynllun masnachfreinio.

Cychwyn y Cynllun

Pan ddaw’r cynllun masnachfreinio i rym, rhaid canslo’r gwasanaethau yr effeithir arnynt sydd wedi’u cofrestru gyda chomisiynydd traffig. Gall Swyddfa’r Comisiynydd Traffig wneud hyn ar ran y gweithredwr.

Mae gwasanaethau sy’n croesi rhwng ardal y fasnachfraint ac ardal o dan awdurdodaeth comisiynydd traffig yn debygol o fod angen trwydded gwasanaeth ar gyfer y rhan o’r gwasanaeth sy’n gweithredu yn ardal y fasnachfraint. Bydd yr awdurdod trafnidiaeth lleol perthnasol yn gallu rhoi cyngor ar hyn.

Gall sut mae gwasanaethau trawsffiniol yn cael eu cofrestru a phwy sy’n bodloni’r gofyniad am Ddata Agored Bws amrywio o gynllun i gynllun. Rhoddir gwybod i weithredwyr am y prosesau i’w dilyn. Cytunwyd yn flaenorol y gall hyd cyfan y gwasanaeth barhau i fod yn gofrestredig gyda chomisiynydd traffig i gynorthwyo gwybodaeth gwasanaeth gyda’r ddealltwriaeth glir nad yw’r rhan o’r gwasanaeth o fewn ardal y cynllun bellach yn gyfrifoldeb comisiynydd traffig. Rhaid hysbysu comisiynydd traffig am newidiadau i’r gwasanaeth y tu allan i ardal y cynllun yn y modd arferol. Os cytunir ar ddull tebyg gan awdurdod masnachfreinio mewn perthynas â’i ardal, dylid hysbysu comisiynydd traffig hefyd am newidiadau o fewn ardal y cynllun masnachfraint fel y gellir diweddaru’r cofnod a sicrhau bod gwybodaeth am y gwasanaeth yn parhau’n gywir. Yn yr achosion hyn, mae’n cael ei ystyried yn hysbysiad i gomisiynydd traffig ac nid yw’n codi tâl.

Bydd gweithredwyr sy’n darparu gwasanaethau y mae masnachfreinio yn effeithio arnynt yn cael y wybodaeth berthnasol yn ystod y broses o wneud y cynllun a chyn cychwyn.

Apeliadau ynghylch trwyddedau gwasanaeth

Mater i’r awdurdod trafnidiaeth lleol yw gweinyddu a gwneud penderfyniadau ar drwyddedau gwasanaeth, ond mae gan weithredwr yr hawl i apelio i gomisiynydd traffig pe bai awdurdod lleol yn gwneud penderfyniad i wrthod, dirymu, atal, neu atodi amodau i’r drwydded.

Dylid cyflwyno apêl i gomisiynydd traffig o fewn 28 diwrnod a chynnwys y wybodaeth ganlynol:

(a) enw a chyfeiriad yr apelydd;

(b) enw a chyfeiriad cynrychiolydd yr apelydd (os oes un);

(c) rhif trwydded y gweithredwr os yw’n hysbys;

(ch) cyfeiriad neu gyfeiriad electronig lle y caniateir i ddogfennau ar gyfer yr apelydd gael eu hanfon neu eu dosbarthu;

(d) enw a chyfeiriad yr atebydd;

(dd) manylion y penderfyniad o dan apêl;

(e) y penderfyniad y mae’r apelydd yn ei geisio; a’r

(f) seiliau y mae’r apelydd yn dibynnu arnynt.

Mae ffurflenni i’w defnyddio ar gyfer apêl i’w gweld ar:

www.gov.uk/government/publications/appeals-to-a-traffic-commissioner-franchising-service-permits

Rhoddir cyfle i’r atebydd a’r apelydd gyflwyno sylwadau.

Gall comisiynydd benderfynu ar yr apêl ar sail y wybodaeth a ddarparwyd neu gall benderfynu galw gwrandawiad apêl.

Gall penderfyniad unrhyw apêl fod i:

(a) gynnal y penderfyniad,

(b) ddiddymu’r penderfyniad, neu

(c) rhoi penderfyniad yn lle’r penderfyniad a wnaed gan gomisiynydd traffig.

Atodiad 5 – Canllawiau ar gyfer cofrestriadau hyblyg

Fel gwasanaeth cofrestredig confensiynol, mae gwasanaeth hyblyg yn defnyddio cerbydau gwasanaeth cyhoeddus i gludo teithwyr am brisiau gwahanol dros bellteroedd byr. Er mwyn cymhwyso a chofrestru fel gwasanaeth hyblyg, rhaid i bob teithiwr allu gadael y bws o fewn 15 milltir (wedi’i fesur mewn llinell syth) o’r man lle y codwyd.

Fodd bynnag, yn wahanol i gofrestriad confensiynol, nid yw’n ofynnol i weithredwyr gwasanaethau hyblyg gofrestru llwybr neu amserlen sefydlog. Yn lle hynny, rhaid i deithwyr unigol archebu eu taith o flaen llaw gyda’r gweithredwr a bydd y llwybr a’r amseriadau’n amrywio yn ôl anghenion y teithwyr hynny. Rhaid i weithredwyr hefyd gadw cofnodion o bob archeb a gymerir, a’u perfformiad ar y ffordd wrth ddarparu’r gwasanaeth. Gall gweithredwyr hefyd nodi ardal weithredu ddaearyddol lle gallant ddarparu gwasanaethau cwbl hyblyg.

Diffinnir gwasanaeth hyblyg fel un:

• sy’n gwasanaethu un neu fwy o gymunedau lleol neu gymdogaethau o fewn ardal ddaearyddol benodol

• sydd mor hyblyg fel nad yw’n ymarferol nodi o flaen llaw yr holl ffyrdd i’w ddefnyddio ar unrhyw adeg benodol (NB: gall fod rhannau sefydlog o’r llwybr ond mae mwyafrif helaeth y daith yn un llwybr hyblyg),

• a ddarperir yn bennaf i gludo teithwyr sydd wedi archebu o flaen llaw ac y mae eu gofynion cyfunol yn pennu llwybr pob taith er y gallai pobl eraill fod yn teithio hefyd

• lle mae prisiau tocynnau ar wahân yn cael eu talu, a

• lle mae prisiau tocynnau yn cael eu talu ar wahân a nad ydynt yn amrywio yn ôl nifer y teithwyr a gludir ar y daith.

Yn ogystal, rhaid i bob sedd fod ar gael i’w ddefnyddio gan y cyhoedd.

Cofrestru gwasanaeth hyblyg

Mae cofrestriad hyblyg yn rhannu llawer o’r manylion y mae angen eu darparu ar gyfer

gwasanaeth bws safonol, e.e., enw’r gweithredwr a manylion trwydded neu hawlen gweithredwr, y dyddiad y mae’r gwasanaeth i ddechrau gweithredu, ac ati.

Fodd bynnag, er y gall fod gan wasanaeth hyblyg rannau penodol o’r llwybr, nid yw’n ymarferol nodi llwybr ac amserlen ar gyfer hyd cyfan y gwasanaeth. Yn lle hynny, fel rhan o’r cofrestriad mae gweithredwr yn diffinio:

(a) ardal ddaearyddol o weithredu hyblyg (gyda neu heb fanylion unrhyw ran sefydlog o’r llwybr), a/neu

(b) arosfannau sefydlog

Ardal weithredu ddaearyddol yw ardal benodedig y mae’r gwasanaeth hyblyg yn gweithredu ynddi. Mae’r enghraifft isod yn dangos ardal weithredu sy’n gwasanaethu tref fechan.

Yn yr enghraifft hon, gall teithwyr archebu o flaen llaw i gael eu codi a’u gollwng yn unrhyw le yn yr ardal weithredu. Cyfeirir at hyn yn aml fel taith ‘llawer i lawer’.

Er y gall yr ardal fod o unrhyw faint, dim ond un neu fwy o gymunedau lleol neu gymdogaeth y gall ei wasanaethu. Er enghraifft, ni ellid dweud bod ardal weithredu sy’n cwmpasu rhan fawr o sir yn dod o fewn y diffiniad hwn. Fodd bynnag, gallai ardal

sy’n cwmpasu tref neu nifer o bentrefi gwledig cyfagos.

Yn ogystal â darparu ‘llawer i lawer’ o deithiau mewn ardal weithredu, gall y bysiau

wasanaethu arosfannau sefydlog hefyd. Byddai hyn yn caniatáu, er enghraifft, i gerbyd godi teithwyr unigol o leoliad o fewn yr ardal gweithredu hyblyg a mynd â nhw i un cyrchfan sefydlog (siwrne ‘llawer i un’ fel y gelwir). Gallai enghraifft fod yn fws mini sy’n codi teithwyr o unrhyw leoliad mewn grŵp o bentrefi (wedi’i gwmpasu gan yr ardal gweithredu hyblyg) ac yn mynd â nhw i arhosfan sefydlog (a all gael ei amserlennu neu beidio) mewn tref gyfagos. Gallai fod gan y gwasanaeth ei hun nifer o gyrchfannau sefydlog. Gallai’r gwasanaeth hefyd weithredu i’r cyfeiriad arall (er enghraifft, i ddarparu teithiau dwyffordd), gyda theithwyr yn cael eu codi o arosfannau sefydlog y tu allan i’r ardal gweithredu hyblyg a’u cludo i gyrchfannau gwahanol y tu mewn iddo, ar alw (taith ‘un i lawer’). Mae’r enghraifft isod yn dangos gwasanaeth ‘un i lawer’ gydag arosfannau y tu allan i ysgolion, ysbytai ac ati.

Gallai trefniant mwy cymhleth olygu nodi nifer o feysydd

gweithredu a nifer o arosfannau sefydlog, gan greu rhwydwaith hyblyg fel y dangosir yn yr enghraifft isod.

Pan dderbynnir archeb ar gyfer taith i ddau fan aros olynol sydd fwy na 15 milltir oddi wrth ei gilydd, nid yw’r rhan honno o’r daith yn dod o fewn y diffiniad o wasanaeth lleol cofrestredig. Nid yw’r gofynion cadw cofnodion a amlinellir isod yn berthnasol, ac nid yw gwasanaethau o’r fath yn destun camau rheoleiddio gan gomisiynydd traffig.

Archebu o flaen llaw

Nodwedd o wasanaeth hyblyg yw ei fod yn cael ei “ddarparu’n bennaf at ddiben cludo teithwyr sydd wedi archebu o flaen llaw”. Yn hytrach na darparu amserlen yn dangos bysiau unigol yn stopio mewn arosfannau penodol, mae gweithredwyr yn cymryd archebion o flaen llaw gan deithwyr ar gyfer teithiau unigol (naill ai gyda’r gweithredwr ei hun neu drwy gyfryngwr - e.e., asiant, ap symudol, neu ganolfan alwadau) cyn teithio. Nid oes isafswm cyfnod archebu o flaen llaw. Mater gweithredol i’r gweithredwr yw hwnnw. Fodd bynnag, ni all teithwyr archebu gan ddefnyddio unrhyw ddull (neu’n uniongyrchol gyda’r gyrrwr) pan fod y cerbyd yn bresennol gan y gallai hynny dorri cyfraith Cerbyd Hacni (tacsi).

Fodd bynnag, gall teithwyr nad ydynt wedi archebu o flaen llaw gael eu cludo dan rai amgylchiadau fel y manylir isod.

Nid oes unrhyw rwymedigaeth ar weithredwyr i gludo pob teithiwr sy’n holi am archeb. Efallai y bydd achosion lle na allai’r gweithredwr fodloni gofynion teithio unigolion, e.e., oherwydd na ellid ddarparu ar gyfer yr amser a’r lleoedd roedd y person yn dymuno teithio ynddynt (er y gallai fod lle i drafod amseroedd eraill). Dim ond pan fydd y gweithredwr wedi derbyn archeb benodol y byddai’r gofynion cofrestru yn berthnasol.

Teithwyr nad ydynt wedi archebu o flaen llaw

Fel y manylir uchod, darperir gwasanaethau hyblyg yn gyfan gwbl neu’n bennaf ar gyfer teithwyr sydd wedi archebu o falen llaw. Felly, er bod yn rhaid i fwyafrif clir o deithwyr fod wedi archebu o flaen llaw, efallai y bydd lle i rai nad ydynt wedi archebu lle. Fodd bynnag, ni all teithwyr nad ydynt wedi archebu o flaen llaw newid llwybr presennol y cerbyd i weddu i’w taith. Felly, er enghraifft, gallant deithio ar wasanaeth hyblyg o dan yr amgylchiadau canlynol:

• rhwng arosfannau sefydlog sydd wedi’u hamserlennu

• lle byddant yn cael eu cludo fel teithwyr ychwanegol sy’n mynd gyda theithwyr eraill sydd wedi archebu o flaen llaw, am daith gyfan y teithwyr hynny. Fodd bynnag, rhaid bod: (a) digon o le ar y cerbyd gan ystyried yr holl archebion o flaen llaw ar gyfer y daith honno; a (b) na fyddai gwneud hynny’n symud amseroedd teithio teithwyr sydd eisoes wedi archebu lle y tu allan i’r ffenestr amser fwyaf o 20 munud a nodir isod.

Ffenestri amser

Mae gan weithredwyr gwasanaethau hyblyg cofrestredig y rhyddid i gytuno ar amseroedd codi a chyrraedd yn unigol gyda phob teithiwr wrth archebu o flaen llaw, gan ystyried amodau casglu ac amodau traffig eraill. Fodd bynnag, unwaith y bydd y gweithredwr yn derbyn archeb, rhaid i’r cerbyd gyrraedd pob man casglu teithwyr unigol a chyrchfan o fewn cyfnod o 20 munud ar y mwyaf o’r amser y cytunwyd arno. Gall y cyfnod amser fod naill ai’n gyfnod a bennir gan y gweithredwr (h.y., bydd y cerbyd yn cyrraedd arhosfan benodol rhwng 10:00 a 10:20am) neu gael ei nodi drwy gyfeirio at yr amser casglu y mae’r teithiwr yn gofyn amdano (h.y., dim mwy na 10 munud cyn neu 10 munud ar ôl yr amser casglu y cytunwyd arno).

Er enghraifft, mae’n rhaid i unigolyn sy’n archebu lle i godi teithiwr o’i gartref am 10am a’i ollwng yn y ganolfan siopa am 10:30am, gyrraedd cartref y teithiwr ddim cynharach na 9:50am a dim hwyrach na 10:10am. Yn yr un modd, rhaid i’r gweithredwr nodi y bydd y cerbyd yn cyrraedd ei gyrchfan am gyfnod o 20 munud neu lai (h.y., yn yr enghraifft uchod, y bydd yn cyrraedd y ganolfan siopa rhwng 10:20am a 10:40am. Wrth gwrs, mae’n bwysig bod pob teithiwr yn barod i deithio pan fydd y cerbyd yn cyrraedd, er mwyn sicrhau nad yw’n hwyr yn codi teithwyr dilynol sy’n rhannu’r cerbyd.

Mae gan gomisiynydd traffig ddisgresiwn i ganiatáu cyfnod o fwy nag 20 munud mewn amgylchiadau eithriadol. Fodd bynnag, rhaid i gomisiynydd traffig gredu bod achos da dros wneud hynny.

Cadw cofnodion

Yn absenoldeb llwybr ac amserlen sefydlog, rhaid i gomisiynydd traffig gael rhyw ddull arall o benderfynu os yw gweithredwr unigol yn darparu’r gwasanaeth a amlinellir yn y cofrestriad. Felly, mae’n ofynnol i weithredwyr gadw cofnod o bob archeb a gymerir a’u perfformiad ar y ffordd o ran ei fodloni. Dylai manylion o’r fath (ar gael naill ai ar bapur neu ar ffurf electronig) gynnwys y canlynol ar gyfer pob archeb a gymerir:

• enw a manylion cyswllt a fyddai’n galluogi comisiynydd traffig wedyn i gysylltu â phob teithiwr a ddefnyddiodd y gwasanaeth (gall manylion cyswllt gynnwys cyfeiriad, rhif ffôn, cyfeiriad e-bost, ac ati)

• dyddiad y daith

• yr amser a’r lleoliad y cytunwyd arnynt i godi a gollwng y teithiwr

• yr amser gwirioneddol y cyrhaeddodd y cerbyd i’w codi a chyrraedd pen eu taith.

Rhaid cadw cofnodion am gyfnod o 12 mis calendr o leiaf o ddyddiad gwneud y daith (mae gan gomisiynydd traffig ddisgresiwn i ymestyn y cyfnod cadw cofnodion ar gyfer gweithredwyr unigol). Yn ymarferol, gall y gweithredwr, canolfan alwadau neu awdurdod lleol (e.e., yn achos gwasanaeth â chymhorthdal) gadw’r data hwn. Rhaid i’r gweithredwr hefyd sicrhau ei fod ar gael i gomisiynydd traffig (neu ei gynrychiolwyr) ar gais. Cyfrifoldeb y gweithredwr yw sicrhau bod y data hwn yn gyflawn am y cyfnod llawn o 12 mis (neu fwy ar gyfarwyddyd comisiynydd traffig). Gall comisiynydd traffig gymryd camau rheoleiddio yn erbyn gweithredwr os yw’n anghyflawn.

Mae goblygiadau diogelu data i gadw manylion teithwyr unigol. Mater i weithredwyr unigol yw sicrhau eu bod yn bodloni gofynion perthnasol Deddf Diogelu Data 2018 – gall hyn gynnwys cofrestru fel ‘rheolwyr data’ drwy gysylltu â Swyddfa’r Comisiynydd Gwybodaeth.

Arddangos a chyhoeddi gwybodaeth gwasanaeth

Mae’r strwythur prisiau yn allweddol i sicrhau bod prisiau unigol yn cael eu codi ar wasanaethau hyblyg. Mae’n ofynnol felly i weithredwyr arddangos prisiau tocynnau (boed ar ffurf tabl neu fel arall) mewn man amlwg y tu mewn i bob cerbyd sy’n darparu gwasanaeth hyblyg. Rhaid i’r rhain fod yn glir i deithwyr a’u galluogi i weld pris eu taith yn hawdd.

Rhaid i bob bws hefyd ddangos enw’r gwasanaeth mewn man sy’n hawdd i’w ddarllen o’r tu allan i bob cerbyd.

Mae hefyd yn bwysig bod darpar deithwyr yn gwbl ymwybodol o sut mae gwasanaethau hyblyg yn gweithredu cyn iddynt archebu. Felly, mae’n ofynnol i weithredwyr gynnwys y manylion canlynol mewn unrhyw wybodaeth i deithwyr (boed ar ffurf ysgrifenedig neu electronig):

• datganiad ei fod yn wasanaeth bws hyblyg a bod

(a) yn rhaid i deithwyr archebu o flaen llaw (ac eithrio o dan yr amgylchiadau a amlinellir uchod)

(b) mae’r holl seddi ar y cerbyd ar gael i’w harchebu o flaen llaw (h.y. ni ellir eu llogi’n gyfyngedig), a fydd yn pennu’r llwybr

(c) gall teithwyr sy’n gwneud archebion unigol deithio gyda’i gilydd ar yr un cerbyd

• y trefniadau ar gyfer archebu o flaen llaw

• yr adegau pan ellir archebu lle (e.e. 8am – 10pm, dydd Llun i ddydd Gwener, 52 wythnos y flwyddyn)

• disgrifiad neu fap o’r ardal gweithredu hyblyg

• manylion unrhyw fannau aros sefydlog, gyda gwybodaeth amserlen ar gyfer unrhyw rai sydd ar yr amserlen

• os yw’r gweithredwr yn bwriadu bodloni gofynion teithio pob darpar deithiwr, ac os na, pa drefniadau (os o gwbl) a wneir pan na ellir bodloni gofynion teithio person

• gwybodaeth am brisiau tocynnau fel y gall pob darpar deithiwr weithio allan yn hawdd y pris ar gyfer eu taith arfaethedig

• y ffenestr amser a fydd yn berthnasol (hyd at uchafswm o 20 munud).

Gwasanaethau trawsffiniol

• I mewn i’r Alban

Os bwriedir ymestyn gwasanaeth hyblyg ar draws ffin yr Alban, bydd yn rhaid i’r gweithredwr gofrestru’r adran honno yn unol â’r rheoliadau sydd mewn grym yn yr Alban.

• I mewn i ardal cynllun masnachfraint

Bydd angen trwydded gwasanaeth gan yr awdurdod trafnidiaeth lleol hefyd ar gyfer gwasanaeth sy’n croesi i ardal cynllun masnachfraint. Ni ellir caniatáu cofrestriad gwasanaeth hyblyg hyd nes y ceir trwydded gwasanaeth gan yr awdurdod trafnidiaeth lleol. Gweler yr adran uchod ar wasanaethau masnachfraint. 

• Rhwng ardaloedd traffig

Dylid cofrestru’r gwasanaeth yn yr ardal draffig lle mae’r rhan fwyaf o’r ardal weithredu gofrestredig, neu lle mae’r nifer fwyaf o arosfannau sefydlog.

Cyfnodau Hysbysiad

Mae’r cyfnodau hysbysiad a’r fees ar gyfer gwasanaethau hyblyg yr un fath â gwasanaethau safonol.

Cyhoeddwyd ar 27 February 2024